Advies voor de verbetering van de leefomstandigheden van bijen en overige bestuivende insecten in Rotterdam
2012
Aanleiding
De aanleiding om dit advies over bijen en overige bestuivende insecten tot stand te brengen was het verzoek van de wethouder duurzaamheid, binnenstad en buitenruimte, Alexandra van Huffelen. Dit verzoek deed zij namens het college van Burgemeester en Wethouders van Rotterdam (verder te noemen ‘het college’).
In dit advies probeert de Adviescommissie Dierenwelzijn en Stadsnatuur (verder te noemen ‘de adviescommissie’ of ‘de commissie’) een antwoord te geven op de volgende vraag:
“Hoe kan de stad Rotterdam een bijdrage leveren aan de randvoorwaarden voor betere leefomstandigheden voor bijen?”
Algemene probleemanalyse
Bijen, solitaire bijen, hommels, vlinders en andere insecten bestuiven planten, waaronder onze voedselgewassen. Deze dieren vervullen daarmee een essentiële rol in onze voedselketen en zijn dus maatschappelijk van groot belang. In het scala aan bestuivende insecten neemt de honingbij (Apis mellifera) een bijzondere plek in, omdat deze soort door de mens wordt gehouden.
Naast het bestuiven van planten en gewassen dragen bijen en andere bestuivers ook in hoge mate bij aan de biodiversiteit. Insecten staan garant voor ongeveer 80% van de bestuiving van wilde planten! En insecten zijn de soortenrijkste groep binnen het dierenrijk.
Van alle Nederlandse wilde bijensoorten heeft 56% een bedreigde status. De conclusie is dus dat het niet goed gaat met de bijen in Nederland. De sterfte van bijen en de teruggang van insecten in het algemeen heeft zijn weerslag op het totale ecosysteem. Voor alle insecten geldt dat het verminderde aanbod van bloemrijke graslanden en bermen (noodzakelijk voor voedsel en voortplanting) de hoofdoorzaak zijn van hun teruggang.
Honingbij
Bijen vormen in Nederland een grote groep van circa 340 soorten (ook hommels zijn strikt genomen bijen). De bekendste vertegenwoordiger van al deze soorten is de honingbij. Deze is kolonievormend en wordt al eeuwen gecultiveerd door de mens.
De honingbij is eigenlijk een ‘sociale’ uitzondering op de bijenregel want ‘gewone bijen’ leven solitair. Het zoeken naar voedsel, het maken van nesten en het verzorgen van broed vindt bij veel wilde solitaire bijen niet gezamenlijk plaats maar individueel.
Bijensterfte
Het menu voor bijen is nectar en stuifmeel. Dit voedsel neemt in kwaliteit en kwantiteit steeds verder af als gevolg van monoculturen, minder soortenrijke beplanting en de toenemende verstedelijking. Dit stelt de gezondheid en het uithoudingsvermogen van de bij fors op de proef. Deze verschraling van het voedselaanbod leidt tot verminderde vitaliteit van de bijen. Dit kan leiden tot sterfte onder de bijenvolken.
De gezondheid van bijen wordt ook bedreigd door parasieten en infectieziekten. De oorzaak hiervoor wordt gezocht in de afname van de biodiversiteit en de vermindering van een gevarieerd voedsel-aanbod. De enorme teruggang van de bloemrijkdom in de natuur speelt hierbij een hoofdrol.
In de afgelopen jaren treedt er een onrustbarende bijensterfte in Nederland op.
Er zijn drie hoofdoorzaken bekend waarvan men het sterke vermoeden heeft dat ze bijdragen aan deze bijensterfte:
1) Pesticiden: een groep bestrijdingsmiddelen die erg giftig is voor bijen.
2) Ziekteverwekkers: parasieten, virussen en bacteriën.
3) Onvoldoende of eenzijdig voedsel. Naast nectar (honing) als energiebron heeft een bij ook stuifmeel nodig.
Buiten deze drie hoofdoorzaken worden ook GSM-straling en het gebruik van andere bestrijdingsmiddelen als mogelijke reden genoemd.
Overige insecten
Ook voor andere insecten geldt dat het verminderde aanbod van bloemrijk grasland (nodig voor voedsel, voortplanting, ei-afzetting dagvlinders etc.) de laatste tientallen jaren zorgt een gestage achteruitgang van het aantal soorten. Dit geldt voor de stad maar misschien nog wel meer voor het buitengebied, waar de biodiversiteit relatief rijker was, maar ook groter klappen kreeg.
Omdat insecten belangrijk zijn als bestuiver van planten, maar ook als voedselbron voor allerlei andere diersoorten, tast hun teruggang de kern van het ecologische systeem aan. Zeker in de stedelijke omgeving waar de levensomstandigheden voor veel insectensoorten soms sterk beperkt worden door het gebrek aan natuurrijk groen, is dit een punt van zorg. Door het bevorderen van een gevarieerde, bij voorkeur natuurlijke groene omgeving kan een stad hier zelf veel aan bijdragen.