Burgers maken hun buurt
2013
Samen een plantsoen opknappen, een moestuin aanleggen, huiswerkbegeleiding bieden of een plan maken om de verkeersveiligheid rond de school te vergroten. In talloze steden en dorpen vindt men zulke ‘bewonersinitiatieven’, of ‘burgerinitiatieven’.1 Deze initiatieven staan de afgelopen jaren sterk in de belangstelling van overheden, woningcorporaties, welzijnsinstellingen en sociale fondsen. Zij proberen in te spelen op het initiatief van onderop door deze met advies of praktische hulp te steunen. Waar bewoners uit zichzelf nog niet zo actief zijn proberen instanties bovendien initiatieven te bevorderen door budget- ten beschikbaar te stellen waar bewoners een beroep op kunnen doen en door intensievere professionele ondersteuning te bieden.
Bewonersinitiatieven, wat zijn dat?
Bewonersinitiatieven zijn collectieve activiteiten van burgers die zich richten op het verbeteren van de kwaliteit van de buurt op het gebied van leefbaarheid en veiligheid. Bewoners bepalen zelf wat ze willen, hoe ze dat willen bereiken en wanneer ze dat doen. Gemeenten en instellingen hebben daarbij een stimulerende, faciliterende of een coproducerende rol.
De interesse van instanties voor bewonersinitiatieven past binnen een bredere herijking van de verzorgingsstaat. De overheid geldt al lang niet meer als de verzorger van de wieg tot het graf die eigenhandig de belangrijke maatschappelijke vraagstukken op dient te lossen. Sinds de kabinetten Balkenende echter is de bal bij de burger gelegd2: burgers en hun onderlinge banden en organisaties gelden als nieuwe aangrijpingspunten voor de aanpak van problemen op talloze terreinen, van informele zorg, integratie, werkloosheid, gezondheid tot en met klimaat en veiligheid. Onder de noemer van actief burgerschap vraagt de overheid van mensen om zich als actief en verantwoordelijk burger te gedragen in plaats van als klagende kiezer of als veeleisende klant.
Actief burgerschap, in de vorm van bewonersinitiatieven, ontstaat vaak in nauwe contacten tussen bewoners en professionals. De professionals proberen zich daarbij bescheiden op te stellen. Burgers staan immers centraal. De betrokkenheid van burgers moet niet worden ingevuld maar aangevuld. Instanties moeten zich dienend in plaats van dominant gedragen. Deze bescheidenheid wordt uitgedrukt in pro- gramma’s en slogans als ‘Het is jouw buurt, wat ga je doen’, ‘Het is jouw wijk, dus jij mag het zeggen’, ‘Wijkaanpak doe(t) er iets mee!’, ‘Buurt in Actie’, ‘Burgers aan Zet’ of ‘Burgerkracht’.
Uit eerder onderzoek4 blijkt dat er nauwelijks bewonersinitiatieven zijn die niet op enig moment met instanties te maken krijgen, omdat ze behoefte hebben aan informatie, kennis en advies, het wegnemen van regels of procedures, omdat ze een vergunning nodig hebben of financiële ondersteuning. En verdergaande bemoeienis blijkt op enig moment dan ook vaak wenselijk en dikwijls onvermijdelijk.