Evaluatie regionaal samenwerkingsprogramma luchtkwaliteit
15 oktober 2014
Regionaal Samenwerkingsverband Luchtkwaliteit Utrecht
In het Regionaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit Utrecht (RSLU) werken de Utrechtse gemeenten, BRU en Provincie samen aan verbetering van de luchtkwaliteit. Het RSLU is op 15 april 2008 vastgesteld in GS en loopt tot 1 augustus 2014. Het RSLU maakt deel uit van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL). Het NSL is verlengd tot 1 januari 2017. Hiermee is ook automatisch het RSLU verlengd. Het RSLU is opgesteld omdat het problematisch bleek om overal in de provincie Utrecht tijdig aan de Europese luchtkwaliteitsnormen voor fijn stof (PM10) en stikstofdioxide (NO2) te voldoen. De evaluatie van het RSLU geeft de stand van zaken van de projecten en maatregelen en de ontwikkeling van de luchtkwaliteit gedurende het programma.
In het RSLU staan de grote ruimtelijke projecten en luchtkwaliteitsmaatregelen die de provincie Utrecht en de Utrechtse gemeenten hebben uitgevoerd of de komende jaren nog uitvoeren. Het doel van het RSLU is:
1. Het bereiken van een luchtkwaliteit in de provincie Utrecht die voldoet aan de wettelijke normen, door de overschrijdingen van de grenswaarden op te lossen. Dit programma moet er voor zorgen dat er tijdig wordt voldaan aan grenswaarden van de Europese Richtlijn.
2. Het (meer dan) compenseren van de negatieve effecten op de luchtkwaliteit van de grootschalige ontwikkelingen (de projecten die in betekenende mate bijdragen (IBM-projecten)) en het daardoor wegnemen van blokkades voor deze ontwikkelingen.
3. Rijk, provincie en gemeenten nemen gezamenlijk de verantwoordelijkheid voor het verbeteren van de luchtkwaliteit en om daarmee tevens ongewenste effecten op de gezondheid te beperken.
De partners in het RSLU zijn de provincie Utrecht zijn alle Utrechtse gemeenten, het BRU en Rijkswaterstaat Utrecht. Gezien de ligging en hoeveelheid van de knelpunten is de gemeente Utrecht de belangrijkste partner. Voor het uitvoeren van het RSLU is veel geld nodig. Een deel van de kosten wordt gedekt door een bijdrage van de rijksoverheid. In totaal heeft de regio € 77,2 miljoen ontvangen, € 73,5 miljoen aan de gemeente Utrecht is toegekend, € 2,5 miljoen aan het BRU en € 1,2 miljoen aan de provincie Utrecht. De overige kosten zijn opgebracht door de regio. De regio draagt zelf meer dan 50% bij, conform de voorwaarden van de Rijksbijdrage van een cofinanciering van minimaal 50%. Daarnaast zijn er verschillende gemeenten die maatregelen hebben getroffen die de luchtkwaliteit verbeteren, maar die geen gebruik hebben gemaakt van de subsidies.
Projecten en maatregelen
Het RSLU bevat 28 projecten In Betekende Mate en 104 luchtkwaliteitsmaatregelen. De economische recessie heeft voor vertraging gezorgd van de projecten. In de periode vanaf 1 augustus 2009 tot heden is van de 28 projecten één project afgerond, 17 projecten in uitvoering, vier vervallen en zes projecten nog niet gestart. Meer dan de helft van de maatregelen (63) uit het RSLU zijn afgerond, 33 maatregelen zijn nog in uitvoering. Over 5 projecten is een besluit gevallen maar is de uitvoering onderdeel van een geplande binnenstedelijke ontwikkeling. Eén maatregel is vervallen. Vijf maatregelen, allen in de gemeente Utrecht, zijn vervangen door andere maatregelen. De periode van het verlengde RSLU is nodig om alle maatregelen, inclusief het aanvullende pakket van de gemeente Utrecht, af te ronden.
Effecten op de luchtkwaliteit
Het effect van een maatregel kan per locatie verschillen en is lastig om exact aan te geven. De metingen van het landelijk meetnet luchtkwaliteit laten een langjarige, gestage daling van de concentraties zien, zowel voor stikstofdioxide als voor fijn stof. Ook uit het monitoringsprogramma van het NSL blijkt dat de gemiddelde concentraties fijn stof en stikstofdioxide waar de bevolking aan wordt blootgesteld de afgelopen jaren zijn gedaald. In het grootste deel van de provincie Utrecht liggen de concentraties onder de grenswaarden. Op sommige locaties is, voor beide stoffen, sprake van een beperkt aantal hardnekkige overschrijdingen. De grenswaarden voor stikstofdioxide worden nog langs een aantal wegen in de gemeente Utrecht overschreden. Met de uitvoering van het aanvullend maatregelpakket in de gemeente Utrecht voorzien we dat deze overschrijdingen worden opgelost. In 2016, als alle gegevens van het voorgaande jaar beschikbaar zijn, is er zekerheid of overal in de provincie Utrecht aan de grenswaarde voor stikstofdioxide wordt voldaan.
Voor fijn stof zijn nog bij twee veehouderijen overschrijdingen van de grenswaarden geconstateerd. Deze overschrijdingen moeten zo snel mogelijk worden opgelost via het vergunningenspoor.
Veilige marge
Omdat de berekeningen een aanzienlijke onzekerheid kennen, wordt aanbevolen bij het inzetten op het voldoen aan de luchtkwaliteitsnormen een veilige marge in acht te nemen. Hiermee kunnen eventuele schommelingen in concentraties opgevangen worden. Schommelingen in concentraties kunnen voorkomen bij tegenvallende resultaten van maatregelen, bij een andere economische ontwikkeling of trendmatige ontwikkeling dan aangenomen of bij ongunstige meteorologische omstandigheden. Het RIVM beveelt een veilige marge onder de norm aan in de Monitoringsrapportage NSL 2012 omdat hiermee meer zekerheid over het daadwerkelijk halen van de normen kan worden bereikt.
Aanpak door alle overheidslagen nodig
Luchtverontreiniging heeft een lokale, regionale, nationale en grensoverschrijdende dimensie en vereist daarom actie vanuit alle bestuurslagen. Voor een effectieve aanpak van de luchtproblematiek is het belangrijk dat iedere partij haar verantwoordelijkheid neemt en die maatregelen neemt die door die partij het beste kunnen worden en moeten worden genomen. Daarom bevelen wij een Multi level governance benadering aan waarbij iedere bestuurslaag haar verantwoordelijkheid neemt en die maatregelen neemt die door die bestuurslaag het beste kunnen worden en moeten worden genomen.