Groene schoolpleinen
2014
Waarom een groen schoolplein?
De gezondheidsvoordelen van een actieve en fitte leefstijl voor kinderen zijn aangetoond in diverse studies (1-5). Veel kinderen hebben echter geen actieve en fitte leefstijl. Een recente studie toont aan dat minder dan 10% van de basisschoolleerlingen (leeftijd 4 tot 11 jaar) 30 minuten per dag actief beweegt (6). Dit terwijl de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen aangeeft dat kinderen elke dag minstens 60 minuten fysiek actief moeten zijn om hun gezondheid op peil te houden (7). Het is dan ook niet vreemd dat er een verdubbeling zichtbaar is van gezondheidsproblemen zoals obesitas (8). Doordat kinderen een groot deel van de dag op school doorbrengen, worden basisscholen gezien als een belangrijke setting waarin het dagelijks beweeggedrag kan worden bevorderd (6-12).
Behalve problemen met het behalen van de Norm voor Gezond Bewegen zijn er ook steeds meer kinderen met gedrags- en concentratieproblemen (13). De onderwijsraad (2010) geeft aan dat gedragsproblemen door bepaalde omgevingen kunnen worden versterkt (14). De raad wijst scholen er dan ook op dat, als een omgeving ten voordele van ‘gezond’ gedrag kan worden veranderd, dit ook moet gebeuren. Dit betreft zowel de sociale als de fysieke schoolomgeving.
Uit onderzoek blijkt dat groene omgevingen een positieve invloed kunnen hebben op het gedrag van kinderen, bijvoorbeeld door het verminderen van ADHD-symptomen (15), het vergroten van hun welzijnsgevoel (16) en het verminderen van stress (17). Groene schoolpleinen bieden daarom wellicht een handvat om kinderen intensiever en veelzijdiger te laten bewegen, de gerichte aandacht te versterken en het gedrag van bepaalde groepen kinderen beter te reguleren.
Groene schoolpleinen, wat weten we erover?
‘Het’ groene schoolplein bestaat niet. Groene schoolpleinen zijn uniek van vorm. Groene schoolpleinen bevatten een selectie van verschillende groenelementen. Denk aan zowel abiotische als biotische aspecten van natuur, zoals: zand en water, boomstammen, speelbosjes, heuvels, bloemenperken, grasveldjes, schooltuinen, amfitheaters, dieren en beschutte plekjes onder bomen (18).
Groene schoolpleinen zijn zo ingericht dat kinderen worden uitgedaagd te spelen in en met natuurlijke elementen.
De laatste jaren verschijnen steeds meer groene schoolpleinen bij basisscholen. Deze hebben onder andere tot doel om (19):
• kinderen uit te dagen meer en veelzijdig te bewegen en te spelen;
• kinderen in contact te brengen met natuur;
• kinderen te leren over natuur;
• een band te scheppen tussen kinderen, ouders en de buurt;
• de schoolomgeving beter te benutten als onderwijsleeromgeving.
Maar worden deze doelen ook echt bereikt met een groen schoolplein? Daar wordt mondjesmaat steeds meer over bekend. In het buitenland zijn enkele onderzoeken gedaan naar de effecten van het renoveren en vergroenen van schoolpleinen
(zie onder andere 21-22). In deze onderzoeken is gekeken naar het aantal leerlingen dat gebruik maakt van de gerenoveerde vergroende schoolpleinen en de mate van actief gedrag. De resultaten laten zien dat het activiteitsniveau van jongens
en meisjes op het plein toenam en het sedentaire gedrag
(gedrag met een erg laag energieverbruik, zoals televisie kijken, computeren, zitten of liggen) afnam.
In Nederland zijn inmiddels ook enkele studies uitgevoerd naar de effecten van het vergroenen van schoolpleinen. Uit een studie van Graauw et al. (20) blijkt dat een groen schoolplein meer wordt gewaardeerd dan een grijs schoolplein en dat er op een groen schoolplein gevarieerder wordt gespeeld (minder gevoetbald en meer geklommen, gerend en geklauterd).
In april 2013 is door Maas e.a. (21) een onderzoek uitgevoerd bij 5 basisscholen in Helmond, waarvan
2 basisscholen een groen schoolplein hadden. Uit dit onderzoek blijkt dat groene schoolpleinen beter worden gewaardeerd dan de groengrijze en grijze schoolpleinen. Verder blijkt dat jongens zich na een pauze op een groen schoolplein beter kunnen concentreren dan na een pauze op een grijs schoolplein. Daarentegen kunnen meisjes zich juist beter concentreren na het spelen op een grijs schoolplein. Tot slot komt in het onderzoek naar voren dat het welzijn/welbevinden van de jongere kinderen (groep 4 en 5) in het onderzoek groter is op groene schoolpleinen. Zij vinden school leuker, hebben meer vriendjes en geven minder vaak aan gepest te worden dan hun leeftijdsgenootjes met een tegelplein.
Indien de groene inrichting van een schoolplein niet zorgvuldig gebeurt, is er weinig of zelfs een averechts effect. Dit laat een onderzoek van De Vries e.a. (2013) (22) zien. Het onderzoek maakt ook duidelijk dat wanneer het plein na vergroening daadwerkelijk aantrekkelijker wordt gevonden, het sociaal klimaat van de school verbetert. Op lange termijn had de verbetering van het sociale klimaat ook een doorwerking naar het welzijn van de kinderen op school. Het onderzoek van De Vries (22) maakt duidelijk dat de inrichting van de buitenruimte het succes van het schoolplein in sterke mate kan bepalen. Er is echter nog weinig bekend over de succes- en faalfactoren van de inrichting van groene schoolpleinen.
Uit interviews met leerlingen van scholen met of een groen, of een grijs schoolplein (Maas e.a. 2013, p. 39) (21) weten we wel dat leerlingen inrichtingselementen waarderen die:
• gelegenheid bieden te ontspannen
• uitnodigen om “iets (mee) te doen”
• uitdagen tot bewegen
• gevarieerd spel ontlokken
• een zintuigelijke ervaring ontlokken.
Op verschillende websites is informatie te vinden over hoe de vergroening van schoolpleinen (en andere plekken) en het proces eromheen, idealiter opgezet kan worden (zie bijvoorbeeld: http://www.springzaad. nl/aan-de-slag; http://www.groeneschoolpleinen.nl/content/stappenplan; zie ook 23, 24).
Onderzoeksvragen
Dit project richt zich specifiek op het onderzoeken van succes- en faalfactoren van groene schoolpleinen. De volgende onderzoeksvragen staan centraal:
1. Wat zijn fijne en nare plekken op groene schoolpleinen volgens leerlingen?
2. Wat zijn de succes- en faalfactoren van groene schoolpleinen volgens directeuren en leerkrachten;
ontwerpers en hoveniers?
3. Welke innovaties zijn nodig in de groensector om de aanleg van duurzame groene schoolpleinen te
realiseren?
Leeswijzer
Allereerst wordt in hoofdstuk 2 ingegaan op de methoden die zijn gebruikt om antwoorden te
vinden op de onderzoeksvragen. In de daaropvolgende hoofdstukken worden de resultaten van het onderzoek beschreven. Zo leest u in hoofdstuk 3 wat leerlingen fijne en nare plekken vinden op hun groene schoolplein. In hoofdstuk 4 worden de succes- en faalfactoren beschreven die leerkrachten
en directeuren naar voren brengen. In hoofdstuk 5 staan de succes- en faalfactoren van groene schoolpleinen volgens ontwerpers vermeld en in hoofdstuk 6 de succes- en faalfactoren volgens hoveniers. In hoofdstuk 7 worden de belangrijkste conclusies op een rij gezet, met enkele aanbevelingen voor de betrokken partijen.