Handleiding Social return bij inkoop door gemeenten
2011
Waarom een handleiding social return bij inkoop?
Wat is social return?
Social return bij inkoop is het maken van afspraken met opdrachtnemers over arbeidsplaatsen, leer-werkplekken en stageplekken voor doelgroepen bij inkoop van diensten, werken en leveringen. Doelgroepen zijn bijvoorbeeld jongeren met een beperking of langdurig werklozen, maar ook stagiairs van beroepsopleidingen. Soms wordt social return vrijer ingevuld, zoals afspraken maken over het leveren van een bijdrage aan bepaalde maatschappelijke doelen.
Social return wordt toegepast bij inkoop onder én boven de Europese aanbestedingsdrempel. Als het Europese aanbestedingen betreft, zijn er veel extra wettelijke regels waaraan de social-returnbepalingen moeten voldoen. Social return wordt soms ook toegepast bij subsidieverlening. Het karakter van de afspraken met opdrachtnemers loopt uiteen van eis (voorwaarde voor selectie van een offerte) tot convenant en vrijwillige afspraken.
Social return in opkomst
In 2009 hanteerde 62% van de gemeenten bij Europese aanbestedingen criteria met betrekking tot het realiseren van arbeids- en stageplaatsen. In 2006 was dat nog maar 20% (FNV, 2009). Social return is dus sterk in opkomst. Toch passen de meeste gemeenten social return nog lang niet toe bij alle inkooptrajecten die zich ervoor lenen. Bij inkoop onder de Europese aanbestedingsdrempel wordt het bijvoorbeeld nog weinig gebruikt. De 5%-regeling wordt het meeste toegepast, terwijl er ook andere en meer creatieve mogelijkheden zijn om social return in te vullen. Verder staat het midden- en kleinbedrijf (MKB) nog vaak buiten spel en zijn de uitvoering van social return en monitoring voor verbetering vatbaar. Kortom, gemeenten kunnen veel meer resultaat halen uit de toepassing van social return dan tot nu toe gebeurt.
Hulpmiddel
Er bestaat voor social return geen kant-en-klaar recept. Dat vindt u dus niet in deze handleiding. Maatwerk is het credo. Dat geldt zowel voor het beleid als voor de individuele inkoop- en aanbestedingstrajecten. Factoren waarmee u rekening moet houden zijn bijvoorbeeld de situatie op de arbeidsmarkt, de omvang van de aanbesteding of inkoop, het draagvlak voor social return, het type werkzaamheden bij de opdrachtnemer, de beschikbaarheid van geschikte kandidaten en de ervaring die gemeente en opdrachtnemers al hebben opgedaan met social return. Het is daarom belangrijk om als gemeente eigen keuzes te maken en niet klakkeloos de aanpak van anderen over te nemen. Deze handleiding kan daarbij dienen als hulpmiddel.
Voor wie is deze handleiding bedoeld?
Deze handleiding ‘Social return bij inkoop’ is geschreven voor beleidsmakers, inkopers en medewerkers van de sociale dienst van gemeenten in Noord-Brabant. De handleiding is vooral bedoeld voor gemeenten die nog weinig ervaring hebben met social return. Maar uiteraard kunnen ook andere gemeenten en geïnteresseerden er gebruik van maken.
De handleiding is ontwikkeld in het kader van het Brabants Expertisecentrum Socialer Ondernemen (www.beso-brabant.nl). Vanuit BESO worden Brabantse ondernemers ondersteund bij het in dienst nemen van werkzoekenden die op dat moment niet volledig productief zijn. BESO heeft ook als doel gemeenten te informeren over het stimuleren van socialer ondernemen. In dat kader geeft BESO onder andere informatie over social return.
Verantwoording
Aan de handleiding hebben vijf gemeenten in de provincie Noord-Brabant meegewerkt, namelijk Bergen op Zoom, ‘s-Hertogenbosch, Breda, Eindhoven en Tilburg. Bij deze gemeenten zijn interviews afgenomen over de aanpak, ervaringen en specifieke vragen over social return. Daarnaast is gebruik gemaakt van informatie uit eerder onderzoek, het expertisecentrum aanbesteden PIANOo en ervaringen van enkele andere gemeenten in Nederland. De hoofdstukken met de meest juridische inslag - 1 t/m 3 – zijn becommentarieerd door medewerkers van PIANOo. We bedanken de betrokken gemeenten en PIANOo hartelijk voor hun inbreng bij het tot stand komen van deze handleiding.
Leeswijzer
In de handleiding vindt u aan de hand van vijf thema’s informatie over het totale proces van social return:
Thema 1: Doelen en opbrengsten
Thema 2: Social return bij inkoop: wanneer en hoe?
Thema 3: Social return bij Europese aanbestedingen Thema 4: De implementatie van social return Thema 5: Uitvoering van social return
We beginnen met een schematisch overzicht van de aandachtspunten bij de vijf thema’s. Vervolgens geven we per thema aan de hand van veelgestelde vragen de antwoorden en mogelijke oplossingen. Daarna laten we zien hoe de vijf gemeenten die we gesproken social return hebben vormgeven. Tot slot geven we tips over relevante websites en publicaties voor het geval u meer wilt weten over social return.
Europese gids Sociaal kopen
Rond de publicatiedatum van deze handleiding (begin 2011) verscheen de EU-publicatie “Sociaal kopen; Gids voor inachtneming van sociale overwegingen bij overheidsaanbestedingen”. Deze gids heeft een bredere doelstelling (maatschappelijk verantwoorde overheidsopdrachten, MVOO) en vooral een meer juridische insteek dan de voorliggende publicatie. Hij behandelt ook een groot aantal aspecten van social return bij aanbesteden. We hebben de meest belangrijke aspecten alsnog verwerkt in de tekst, maar raden lezers van deze handleiding echter aan om ook de Europese gids te raadplegen.