Klimaatwijzer
2011
Juist in die gebieden zullen (nog eens) honderdduizenden woningen en bedrijven verrijzen. Zowel op nieuwe locaties als op bestaande locaties binnen steden door herontwikke- ling of herstructurering van oude woonwijken. Hierbij gaat het niet alleen om het veilig wegzetten van voldoende aantallen woningen en bedrijven. Er ligt ook een belang- rijke kwalitatieve opgave, namelijk zorgen voor aantrekke- lijke, veilige en kwalitatief hoogwaardige woon- en werkmilieus. Deze verstedelijking brengt verdergaande verdichting en verharding van het oppervlak met zich mee. Daardoor neemt de kwetsbaarheid verder toe. De gevolgen van klimaatverandering in de vorm van zeespiegelstijging, hogere rivierafvoeren en extremere weersomstandigheden zoals piekbuien en hittestress maakt die gebieden nog extra kwetsbaar. Dat zorgt ervoor dat de ruimtelijke inrichting van Nederland op een andere wijze aangepakt moet worden. En vraagt een andere benadering van de partijen die daarmee bezig zijn, de plannenmakers, beslissers en uitvoerders.
Tot het begin van deze eeuw kwam bouwen in Nederland vooral neer op het in goede banen leiden van de economi- sche groei en bevolkingsuitbreiding. Het besef dat je daarbij rekening moet houden met de kwetsbaarheden van het watersysteem en de ondergrond is pas vanaf eind vorige, begin deze eeuw aan het doordringen. Incidentele gebeurtenissen als hevige regenbuien die leiden tot wateroverlast dragen bij aan het inzicht dat er nieuwe factoren zijn om rekening mee te houden. Een droge zomer, verschuiven van dijken, verzakking van gebouwen of wegen, rivieren die buiten hun oevers treden. Al deze gebeurtenis- sen geven verdere voeding aan dat besef. Hetzelfde geldt voor de toegenomen kennis en inzichten over de mogelijke gevolgen van klimaatverandering.
De manier waarop stedelijke ontwikkeling traditioneel is opgezet draagt er bovendien toe bij dat de risico’s die deze incidenten met zich mee brengen groter worden.
• Verdere verstedelijking is vooral opgetreden in gebieden die door een diepe ligging, een slappe bodem of nabijheid van water simpelweg minder geschikt zijn. Dit geldt vooral in laag Nederland.
• Ruimtedruk en het streven naar economische groei leiden tot de keuze voor bouwen in hoge dichtheden en verstening en verharding van de openbare ruimte.
• Noch bij de locatiekeuzen noch bij stedelijke (herinrich- ting van binnen- en buitendijkse) gebieden wordt voldoende rekening gehouden met de risico’s van een overstroming of veranderende klimaat omstandigheden.
De stedelijke ontwikkeling die voor de eerste decennia van deze eeuw is voorzien, volgt hetzelfde patroon. Veel nieuwbouw in de Randstad waar ook veel oude wijken op de schop gaan in het kader van herstructurering. Maar de opgave voor verstedelijking is niet los te zien van de opgaven die gelden voor het watersysteem, de ondergrond en klimaatverandering. De uitdaging is deze opgaven in samenhang aan te pakken.
Voorkom afwenteling
De traditionele manier van verstedelijking leidt er toe dat de incidentele problemen met het watersysteem uitgroeien tot structurele problemen - als we niks doen! Die zullen onvermijdelijk opgelost moeten worden door volgende generaties. En dat tegen veel hogere kosten dan nu. Of zoals de Commissie Veerman in haar eindrapport “Samen werken aan water (2008)” adviseert: “De keuze voor wel of geen nieuwbouw op fysisch ongunstige locaties moet gebaseerd zijn op een kosten-baten analyse. Hierin moeten huidige en toekomstige kosten voor alle partijen zijn berekend. De kosten als gevolg van lokale besluiten moeten niet op een andere bestuurslaag of de samenleving als geheel worden afgewenteld, maar gedragen moeten worden door degenen die ervan profiteren”.
Het voorkomen of beperken van afwenteling is lang geen onderwerp van discussie geweest bij de stedelijke ontwikke- ling van Nederland. De crisis die vanaf 2008 op de woning- en kapitaalmarkt is ontstaan, maakt de financiering een stuk ingewikkelder en dwingt partijen ertoe de tering naar de nering te zetten. Zij moeten zuinig en creatief omgaan met schaarse middelen.