Luchtverontreiniging en gezondheid in Gelderland
2013
Doel van het onderzoek
Gezondheid is het vermogen om zich aan te passen en een eigen regie te voeren op gezondheid. Dit is een nieuwe kijk op gezondheid waarbij de elementen zijn regie voeren, eigen kracht en maatschappelijke participatie.
Luchtverontreiniging is een belangrijke bedreiging voor de volksgezondheid. Dit geldt met name voor verontreinigingen die samenhangen met het verkeer en mogelijk ook de landbouw.
Doel van deze studie is inzicht te geven in de invloed van luchtverontreiniging op de gezondheid in de provincie, en tevens handvatten te bieden voor de wijze waarop dit probleem door provincie en gemeenten kan worden aangepakt.
Met deze informatie kan de burger op een actieve manier worden betrokken bij het versterken van de fysieke openbare ruimte. Provincie en gemeenten kunnen veel winnen met een beleidsinzet die gericht is op gezondheid en verwoord is in de aanbevelingen van dit rapport.
Om welke stoffen gaat het?
Luchtverontreiniging bestaat uit een complex mengsel van stoffen waarvan vooral fijn stof gezondheidsrelevant is. Fijn stof kan worden ingedeeld op basis van de grootte van deeltjes in de lucht. De fijnste fractie bestaat veelal uit deeltjes van verbrandingsprocessen en slijtage van banden, motoren en remmen zoals die voorkomen in het verkeer. De wat grotere deeltjes bestaan uit opwaaiend bodemstof. De luchtkwaliteit kan ook worden beschreven aan de hand van andere relevante componenten zoals ultrafijn stof, roet en biologische agentia.
Gezondheidseffecten van luchtverontreiniging
Blootstelling aan luchtverontreiniging is vooral nadelig voor de gezondheid van kwetsbare groepen zoals kinderen, ouderen en mensen met al bestaande aandoeningen van luchtwegen, hart of bloedvaten. Gezondheidseffecten die kunnen optreden zijn: levensduurverkorting, longkanker, longfunctiedaling en verergering en vaker voorkomen van hart- en vaatziekten en luchtwegaandoeningen. Deze gezondheidseffecten vertalen zich door naar een verminderde kwaliteit van leven.
Er kan een onderscheid worden gemaakt in korte en lange termijn effecten. Effecten van lange termijn blootstelling blijken uit volksgezondheidsoogpunt belangrijker te zijn.
Voor de gezondheidseffecten van luchtverontreiniging bestaan geen drempelwaarden. Dit betekent dat er ook bij concentraties beneden de wettelijke norm effecten op de volksgezondheid optreden. Onderzoeken wijzen op gezondheidseffecten bij blootstelling aan relatief lage concentraties fijn stof.
Methodiek
De invloed van luchtverontreiniging in de provincie Gelderland op de gezondheid is als volgt in beeld gebracht:
• Er is geïnventariseerd en op kaart weergegeven waar in Gelderland mensen, in het bijzonder gevoelige groepen, verblijven nabij drukke wegen. Dit zijn gebieden die in potentie gezondheidsgevoelig zijn voor de gevolgen van het gemotoriseerde wegverkeer. De volgende gevoelige bestemmingen zijn geselecteerd: scholen (basis- en voortgezet onderwijs), gebouwen voor kinderopvang, zorgvoorzieningen en woningen.
• Aan de hand van blootstellingsgegevens van fijn stof in 2009 is geschat hoe groot het levensduurverlies in Gelderland is en hoeveel luchtverontreiniginggerelateerde ziekenhuis(spoed)opnames er in Gelderland zijn voor luchtwegaandoeningen en aandoeningen aan hart- en bloedvaten. De toegepaste methodiek voor het inschatten van deze sterfte- en ziektelast is algemeen geaccepteerd en wordt ook door de Europese Unie toegepast voor landspecifieke Health Impact Assessments (HIA) van luchtverontreiniging.
Resultaten en conclusies
Op basis van de bevindingen in deze studie kan het volgende worden geconcludeerd:
• Circa 3% van de scholen en circa 3,5 % van kinderopvanglocaties bevinden zich binnen een afstand van snelwegen, drukke provinciale en gemeentewegen waar gezondheidseffecten kunnen optreden;
• Hetzelfde geldt voor circa 6% van de zorgvoorzieningen en woningen;
• De levensverwachting van de Gelderlander is gemiddeld circa 12 maanden verkort tengevolge van blootstelling aan luchtverontreiniging met fijn stof. Dit komt overeen met de geschatte levensduurverkorting van iedereen in Nederland;
• In Gelderland is (jaarlijks) sprake van circa 530 ziekenhuis(spoed)opnames voor
luchtwegaandoeningen en aandoeningen aan hart- en bloedvaten als gevolg van blootstelling aan luchtverontreiniging met fijn stof.
Aanbevelingen
Omdat met het voldoen aan de normen de gezondheid niet afdoende wordt beschermd beveelt de GGD aan specifieke gezondheidsdoelen te formuleren:
• Gezondheidswinst kan worden bereikt met het daadkrachtig voortzetten van generiek bronbeleid dat zich richt op het terugdringen van het luchtverontreinigingsmengsel als geheel. Bij het beperken van de luchtverontreiniging moet worden gestreefd naar een zo laag mogelijke concentratie in de buitenlucht. De GGD beveelt aan om de effecten van dit beleid voor de gezondheid te blijven monitoren. Een belangrijke randvoorwaarde daarbij is dat er ook een goede monitoring plaatsvindt van de luchtkwaliteit met behulp van metingen als aanvulling op en ter validatie van de rekenmodellen;
• De gezondheid van mensen die langdurig langs drukke wegen verblijven kan het meest effectief worden beschermd met beleid en maatregelen die gericht zijn op het verminderen van blootstelling aan luchtverontreinigde stoffen als ultrafijn stof en roet. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden tussen bestaande en nieuwe situaties.
Ten aanzien van bestaande situaties waarbij sprake is van gevoelige bestemmingen nabij drukke wegen in Gelderland beveelt de GGD aan te onderzoeken of het mogelijk is de lokale luchtkwaliteit te verbeteren met locatiespecifieke bronmaatregelen (meest effectief), transmissiemaatregelen of receptormaatregelen. Voorbeelden van locatiespecifieke bronmaatregelen zijn een betere doorstroming van het verkeer en milieuzonering. Ook het scheiden van fiets- en autoverkeer heeft positieve effecten. Uit oogpunt van gezondheid is het bevorderen van het fietsen zelf van belang. Fietsen is namelijk niet alleen goed voor de algemene luchtkwaliteit, maar heeft ook als zodanig een positief effect op de individuele gezondheid van de fietser. Voorbeelden van locatiespecifieke transmissiemaatregelen zijn het plaatsen van schermen, groeninrichting rond de weg en een verdiepte ligging van de weg. Voorbeelden van receptormaatregelen zijn fijnstoffilters in ventilatiesystemen, een juiste keuze van de aanzuiging bij (gebalanceerde) ventilatie en het plaatsen van luchtbehandelinginstallaties. Receptormaatregelen hebben alleen de voorkeur van de GGD in situaties waar het echt niet anders kan.
Ten aanzien van nieuwe situaties bepleit de GGD om aanvullend beleid te ontwikkelen om te voorkomen dat gevoelige groepen langdurig verblijven op zwaar belaste plaatsen, en dit beleid te vertalen naar ruimtelijke indeling en verkeer en vervoer. Dat wil zeggen: gevoelige bestemmingen op afstand van drukke wegen;
• Ten aanzien van intensieve veehouderijen schrijft de Gezondheidsraad in een recent advies dat het niet mogelijk is om op wetenschappelijke gronden één landelijke ‘veilige’ minimumafstand vast te stellen tussen veehouderijen en woningen. De raad pleit ervoor om op lokaal niveau te komen tot afspraken over terugdringen van gezondheidsrisico’s en beleid te ontwikkelen met minimumafstanden. Omwonenden zijn vaak ongerust, en dat verdient serieuze aandacht. De GGD beveelt aan om voor nieuwe (ruimtelijke)
situatiesbinneneenstraalvan250meterhetvoorzorgsprincipe tehanteren;
• Tot slot beveelt de GGD aan om in de toekomst ook de gezondheidseffecten van geluidbelasting in de provincie in kaart te brengen. Geluidbelasting is na luchtverontreiniging de milieufactor met de grootste ziektelast.