Maatschappelijke kosten-batenanalyse stadslandbouw
2013
Aanleiding
We leven in een tijd waarin de maaltijd op ons bord soms duizenden kilometers heeft afgelegd om ons huis te bereiken. Een tijd waarin de mentale afstand tussen stad en landbouw vaak vele malen groter is dan de fysieke. Een tijd ook, waarin schaalvergroting in de landbouw de enige overlevingsstrategie lijkt. Maar we leven ook in een tijd waarin thema’s als klimaat, herkomst van voedsel, rust en ruimte en sociale verbinding in toenemende mate aan maatschappelijk belang winnen.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat nieuwe initiatieven als stads- en multifunctionele landbouw volop in de maatschappelijke belangstelling staan. Deze initiatieven slaan een brug tussen stad en platteland en tussen voedselproductie en sociale, economische en milieu-thema’s.
We zien dan ook dat stadslandbouw en multifunctionele stadslandbouw sterk in opkomst zijn. Zo groeide de omzet van de multifunctionele landbouwsector in Nederland tussen 2007 en 2011 van respectievelijke 322 miljoen euro naar 491 miljoen euro (Veen et al., 2012a). In Rotterdam ontwikkelden in de afgelopen jaren alleen al zo‘n 40 (bekende) stadslandbouwinitiatieven (van Oorschot, pers. med.).
Deze dynamiek rond stad en landbouw vraagt om een hernieuwde blik op beide en biedt nieuwe kansen aan de invulling van sociale, milieu en economische thema’s in en om de stad (Veen et al., 2012b).
Stedennetwerk stadslandbouw
Het stedennetwerk stadslandbouw9 adresseert de kansen en uitdagingen van stadsland-bouw vanuit het perspectief van de stad. De deelnemers van het stedennetwerk stelden in hun gezamenlijke kennis- en actie- agenda stadlandbouw (De Re Rustica Urbana, 2011) vijf thema’s centraal die in hun ogen cruciaal zijn voor de ontwikkeling van (beleid over) stadslandbouw in en om de stad.
Waarom een maatschappelijke kosten- en batenanalyse (MKBA) van stadslandbouw?
Eén van de vijf thema’s uit de kennis- en actie-agenda van het stedennetwerk is een maatschappelijke kosten en baten analyse (MKBA) van stadslandbouw. De deelnemers van het stedennetwerk zien de MKBA als een instrument om de bijdrage (en kosten) van (multifunctionele of) stadslandbouw inzichtelijk te maken. Daarmee zien ze het als een geschikt instrument om objectief een afweging tussen verschillende beleidsalternatieven te kunnen maken. Een van deze alternatieven zou immers multifunctionele of stadslandbouw kunnen worden. Een MKBA legt de kosten en baten van stadslandbouw bloot en het kan op deze wijze ook helpen bij de ontwikkeling van gericht beleid ten bate van een verdere ontwikkeling van stadslandbouw. Bovendien zien de deelnemers van het stedennetwerk een MKBA als instrument om stadslandbouw ook landelijk op de agenda te krijgen, omdat het inzichtelijk maakt waar de bijdrage van stadslandbouw ligt.
Ook van de zijde van ondernemers in de stads- en multifunctionele landbouw is belangstelling voor een MKBA. Gevoelsmatig wordt ervan uitgegaan dat stads- en multifunctionele landbouw de maatschappij voordelen biedt ten aanzien van people, planet en profit. Maar hiervoor zijn nog erg weinig concrete gegevens beschikbaar. Dit bemoeilijkt de communicatie van marktpartijen in de stads- en multifunctionele landbouw met lokale en regionale overheden als het gaat over beschikbare ruimte, vergunningen en ontsluiting. De ondernemers ervaren hiaten in kennis over stads- en multifunctionele landbouw zowel bij gemeentelijke en provinciale overheden als de rijksoverheid. Een MKBA kan bijdragen aan het inzichtelijk maken waar de hiaten liggen en zo bijdragen aan de samenwerking tussen ondernemers en overheid.
Hoewel MKBA studies buiten de infrastructuur niet meer ongebruikelijk zijn, is een MKBA- studie van stads- en multifunctionele landbouw uitzonderlijk. Toch worden al de nodige positieve effecten aan stads- en multifunctionele landbouw toegekend, zoals een bijdrage aan een gezondere leefstijl of een verbetering van de leefomgeving. Deze effecten zijn vaak niet onderbouwd mede, omdat het hier om een jonge ontwikkeling gaat. Dit vraagt om een zorgvuldige benadering van vraagstelling, het afwegingskader, te maken keuzes en (veel) kengetallen. In deze MKBA kan gebruik gemaakt worden van een aantal recente MKBA-studies. Zo is onlangs een MKBA studie naar zorglandbouw uitgevoerd (Ernst & Young 2012). Ook zijn er MKBA’s rond de bijdrage van groen aan de stad uitgevoerd, de zogenoemde TEEB-Stad studies (Kirchholtes e.a., 2012).
Doel
Het doel van deze studie is om inzichtelijk te maken wat de maatschappelijke kosten en ba-ten kunnen zijn van stadslandbouw in Nederland. Het doel wordt gerealiseerd met een Maatschappelijke Kosten en Baten Analyse (MKBA) van drie verschillende voorbeelden, cases, van stadslandbouw in Tilburg en Rotterdam.