MKBA in duurzame gebiedsontwikkeling
2010
Aanleiding en probleemstelling
Duurzame gebiedsontwikkeling komt vaak lastig tot stand. Regelmatig stranden duurzame doelstellingen en ambities omdat de financiering niet rond komt. Zowel in de publieke als in de private sfeer blijken er barrières te zijn om maatschappelijk gewenste projecten tot uitvoer te brengen. Een paar voorbeelden: Grootschalig groen leidt tot waardeontwikkeling bij omliggend vastgoed, maar dit kan niet worden verzilverd en sneuvelt daarom (deels) in de planvorming. Het aanleggen van een klimaat- bestendige seizoensberging staat onder druk, oMdat niet duidelijk is wie de probleemeigenaar is. Investeringen in infrastructuur voor een warmtenet hebben een lange terugverdientijd en er is niet direct een investeerder die deze voor zijn rekening wil nemen. Ontwikkelaars durven het niet aan om €20.000 meer te vragen voor een energieneutrale woning, omdat ze betwijfelen of kopers hierin geïnteresseerd zijn. Ook wanneer aantoonbaar is dat dezeinvestering zichzelf op termijn terugbetaalt.
De genoemde barrières hebben te maken met risico-perceptie, fiscaliteit, discrepantie tussen de (gebruikelijke) investeerder en baathebber en soms met regelgeving. De directie ontwikkeling van het RVOB wil deze barrières zoveel mogelijk slechten en het denken over financiering van duurzaamheidsmaatregelen verder brengen. Daarom participeert het RVOB in de Community of Practice (CoP) Oneindig Laag-
land. In het financiële spoor van de CoP -“Toekomstwaarde Nu” - staat de vraag centraal hoe maatschappelijke baten, toekomstige baten en/of kostenbesparingen die samenhangen met de duurzame gebiedsontwikkeling ingezet kunnen worden om deze ontwikkeling nu tot stand te brengen. Met andere woorden: welke constructies zijn denkbaar om te zorgen dat wie baat heeft ook meefinanciert?
Voor te kijken naar constructies is het echter van belang om de waarde te zien. Het waardedenken kan beter in projecten worden verankerd: dat geldt zowel voor de financiële waarde als voor de maat- schappelijke waarde. Want voordat de overheid besluit om bij te dragen aan een project of om op andere wijze duurzaam initiatief te stimuleren moet de publieke zaak worden gerechtvaardigd. Hierbij wordt in toenemende mate om een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) gevraagd.
In dit rapport doen we een aantal suggesties om het waardedenken beter in projecten te brengen:
1. Uitvoeren MKBA Arena: gezamenlijk denken over waarde en waardecreatie
2. Waarde verzilveren: zoeken naar partners en constructies
3. MKBA verbeteren: breng de maatschappelijke waarde beter in beeld
De nadruk in dit rapport ligt op de MKBA. Het blijkt dat de MKBA in de huidige toepassing voor duurzame gebiedsontwikkeling beperkingen kent. Dit is vooral een probleem bij projecten met een (mogelijk) positief maatschappelijk rendement, waarbij een positieve businesscase niet tot de mogelijkheden behoort. De MKBA moet hier helpen uit te maken of de overheid een rol heeft: hetzij door bij te dragen aan het project, hetzij door de systeemproblemen aan te pakken die de realisatie in de weg staan. Dit rapport kijkt naar de rol die MKBA‟s op dit moment spelen in de duurzame gebiedsontwikkeling en welke verbeteringen hierin mogelijk zijn. Centrale boodschap is dat het zinvol om de MKBA in te zetten, maar dat het instrument wel een nieuwe impuls nodig heeft, waaronder een betere waardering van duurzaamheid.
Dit rapport is tot stand gekomen op basis van literatuuronderzoek, interviews en met name het uitwerken van de casus Westflank Haarlemmermeer. De Westflank is een geplande gebiedsontwikkeling met 10.000 woningen, een aanzienlijke groenopgave en hoge duurzaamheidsambities, vooral op het gebied van klimaatbestendig waterbeheer. De maatschappelijke waarde van het project is omstreden. De kengetallen kosten-batenanalyse (KKBA) die van het project is gemaakt ten behoeve van een bijdrage uit het Nota Ruimte komt tot een negatief saldo. In dit onderzoek onderzoeken we of dit negatieve MKBA-saldo robuust is en hoe het instrument in het proces kan bijdragen aan verdere optimalisatie van het project: de MKBA als procesinstrument voor waardecreatie.
We bespreken in deze samenvatting achtereenvolgens:
de MKBA-Arena;
de mogelijkheden om waarde te verzilveren;
verbeteringen in de MKBA (waarderen en inzet van het instrument)
De inzichten uit de casus Westflank zijn in de paragrafen verwerkt.