Mogelijkheden voor het (tijdelijk) inzetten van grond voor stadslandbouw
2013
Voor stadslandbouw is ruimte nodig, maar de beschikbaarheid en prijs van grond is vaak een knelpunt. Landbouw in en rond de stad heeft vaak te lijden onder de druk van urbanisatie. Landbouw moet concurreren met andere vormen van landgebruik, zoals bedrijventerreinen en woonwijken. Deze leveren de grondeigenaar meestal meer op per oppervlakte eenheid. Deze economische wetmatigheid leidt ertoe dat de landbouw in en rond de stad normaalgesproken verder wordt teruggedrongen.
Het feit dat stedelijke ontwikkeling in Nederland tegenwoordig stagneert – als gevolg van de economische crisis - is één van de redenen dat stadslandbouw juist in opkomst is. Er is grond genoeg in en rond de stad waar (tijdelijk) niets mee gebeurt. Projectontwikkelaars en gemeenten hebben gronden aangekocht voor bijvoorbeeld stadsuitbreiding en bedrijventerreinen maar door de crisis is voor veel van deze gronden de (eind)bestemming vooruit geschoven. De verwachting is dat veel van deze gronden in de komende tien
tot vijftien jaar niet bebouwd of bewoond zullen worden. Gemeentes regelen het beheer van deze gronden op verschillende manieren; in de praktijk voor gronden in de stadsrand zone is dat vaak een vorm van beheer waarin geen relatie wordt gelegd met de nabije omgeving, bijvoorbeeld beheer door een loonwerker of boer die niet zichtbaar is door of benaderbaar voor de directe omgeving. Voor een tijdelijke situatie
van enkele jaren is dit misschien moeilijk te voorkomen, maar voor perioden van tien tot vijftien jaar is
het interessant om naar andere manieren van beheer te zoeken die een toegevoegde waarde kunnen leveren aan hun omgeving. Stadslandbouw is één van die manieren. Burgers en stadsboeren willen de grond benutten om voedsel te telen. In de stad gaat het vaak om kleinere arealen, waar omwonenden b.v. initiatieven voor gemeenschappelijke moestuinen starten. Aan de stadsrand kan het om grotere arealen gaan die een stadsboer wil benutten voor landbouw in verbinding met de stad. Voor projectontwikkelaars en gemeentelijke grondbedrijven zijn deze vormen van beheer een goede mogelijkheid om verloedering tegen te gaan, een vergoeding (pacht) voor de gronden te krijgen en een positieve impuls aan de ontwikkeling van het gebied (of wijk) te geven. In deze factsheet wordt daarom antwoord gegeven op de vraag:
Deze vraag komt voort uit het Stedennetwerk Stadslandbouw (www.stedennetwerkstadslandbouw.
nl). Meerdere steden uit dit netwerk hebben als beleidsambitie om de tijdelijk beschikbare grond een meerwaarde voor de stad te geven. Stadslandbouw wordt door hen als één van de mogelijke tijdelijke oplossingen voor braakliggende grond omarmd. De steden hebben daarbij verschillende maatschappelijke doelen voor ogen: van het vergroenen van de stad tot het bieden van recreatiemogelijkheden in de stadsrand. We gaan in deze factsheet niet specifiek in op die verschillende maatschappelijke doelen (deze zijn terug te vinden in Veen et al, 2012), maar kijken wel hoe stadslandbouw van tijdelijke grond gebruik zou kunnen maken. Deze factsheet gaat ook niet in op de juridische implicaties van tijdelijk grondbeheer. Deze worden in een eerder verschenen factsheet van het stedennetwerk behandeld.
De vraag die in deze factsheet centraal staat is beantwoord door middel van desk research. Resultaten zijn vervolgens besproken tijdens een bijeenkomst van het stedennetwerk stadslandbouw. Hoofdstuk 2 kan worden opgevat als de probleemstelling van het onderzoek; we gaan in op verschillende typen grond en verschillende vormen van tijdelijkheid (waar stadslandbouw meer of minder goed bij past), en verbinden
dit aan een nieuwe blik op de theorie van von Thünen. De hoofdstukken 3 tot en met 6 geven vier verschillende oplossingsrichtingen aan voor de problematiek rondom tijdelijkheid en de beschikbaarheid van grond voor stadslandbouw. Tenslotte volgen een korte conclusie en een overzicht van de gebruikte bronnen.