Nota Belvedere
1999
Nederland is een cultuurland bij uitstek. Als cultuurlandschap is het een creatie van natuurkrachten en menselijke inventiviteit die in de loop van vele eeuwen zijn vorm heeft gekregen. Krachten en tegenkrachten, bouwen, slopen, over- stromen en bedijken en het in cultuur brengen en tegenwoordig teruggeven aan de natuur, hebben die creatie gemodelleerd. De ruimte waarin we leven bergt een schat aan cultuurhistorische informatie in zich over de wording van deze creatie. Dit geldt ook voor onze steden: Nederland kent een grote dichtheid en diversiteit aan historische steden.
De bodem, het landschap en de gebouwde omgeving zitten op een soms complexe, maar fascinerende manier boordevol aanwijzingen over het leven en werken van mensen. Sommige cultuurhistorische kenmerken zijn kleinschalig, zoals molens in een weidelandschap, hunebedden op de Drentse heide of oude gebouwen langs een gracht. Andere daarentegen zijn grootschalig, zij vertegenwoordigen het ‘Grand Design’ van ons land. Het zijn deze grachtengordels, polders en droogmakerijen of militaire waterlinies die de culturele identiteit van Nederland in internationaal verband sterk bepalen en kleuren.
Maar er zijn ook kenmerken die minder direct fysiek herkenbaar zijn, zoals archeologische informatie of vage overblijfselen van een vroeger landschap. Deze cultuurhistorische kenmerken of kwaliteiten vragen niet alleen om zorgvuldige ‘inpassing’, maar kunnen bewust bij de inrichtingsopgave van ons land benut worden, opdat ze niet geruisloos en voorgoed verloren gaan als bijverschijnsel van onze drang naar herinrichting van de ruimte aan wensen van deze tijd. Het zijn essentiële ruimtelijke en culturele kwaliteiten van ons land, die ook voor de internationale positionering van ons land van groot belang kunnen zijn.
In een vitale samenleving is het uitwissen van historische kenmerken soms onvermijdelijk. Het is immers ook nodig dat we door ons bouwen en inrichten van de ruimte uiting geven aan de cultuur van onze tijd. Ordenen, inrichten en bebouwen van de ruimte leidt tot nieuwe culturele kwaliteit, maar is vreemd genoeg ook de grootste bedreiging voor het oude. Het tempo en de schaal van de aanpassing van onze omgeving aan de nieuwe behoeften is immers zo groot geworden dat het effect ervan vernietigend kan zijn. Als er geen bewust cultuurhistorisch geïnspireerd beleid wordt gevoerd, wordt de unieke in vele eeuwen opgebouwde kwaliteit overschaduwd door de herinrichting van de ruimte. Met als gevolg dat ruimten of plekken in alle delen van het land op elkaar gaan lijken. Deze vervlakking en verschraling van de diversiteit van de leefomgeving is een gemeenschappelijke zorg. Er moet gezocht worden naar strategieën en concrete oplossingen waarbij behoud en ontwikkeling zoveel mogelijk samengaan en waarmee de band tussen verleden, heden en toekomst wordt versterkt.