Nuchter omgaan met risico's
2003
Legionella in drinkwater, het wonen nabij hoogspanningslijnen, de veiligheid rond Schiphol, het al dan niet langer openhouden van een kerncentrale; het zijn hoogoplopende kwesties die aangeven dat er lang niet altijd overeenstemming bestaat over hoe we in Nederland omgaan met risico’s in onze leefomgeving. Staatssecretaris Van Geel heeft meermalen in de media gepleit voor een ‘rationele’ beoordeling van ernst en urgentie van risico’s om er vervolgens gepaste aandacht en middelen aan te besteden. Waarom maken we ons zo druk over een kleine en onzekere kans op kinderleukemie door hoogspanningslijnen, terwijl we ons ogenschijnlijk nauwelijks bekommeren over de vele dodelijke slachtoffers die het dagelijkse verkeer eist, of nog erger, zorgeloos ons zoveelste sigaretje opsteken? Hoeveel miljarden moeten we uitgeven om ons drinkwaternet in heel Nederland te vrijwaren van de legionellabacterie als we daarmee slechts een beperkt aantal gevallen van de veteranenziekte voorkomen? Misschien wel de helft van de infecties wordt immers op vakantie in het buitenland opgelopen. Kortom, zou het kunnen dat we zo nu en dan op golven van emotie wat ondoelmatig omgaan met de schaarse middelen die we hebben om de wereld om ons heen veiliger te maken?
De staatssecretaris heeft het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP) van het RIVM om een bijdrage aan dit debat over ‘nuchter’ omgaan met risico’s gevraagd. Daarbij gaat het enerzijds om het waarom van het maatschappelijk oordeel over de aanvaardbaarheid van risico’s (verklaring), anderzijds om hoe er vervolgens nuchter mee om te gaan (methode). Met de vraag naar een ‘nuchter’ omgaan met risico’s legt hij de vinger op de zere wond van het veld van de risicoanalyse. Uit oogpunt van praktisch beleid hebben we het liefst één maat en één manier om de ernst van risico’s vast te stellen om er vervolgens in de juiste proportie aandacht aan te besteden. Die universele maat is evenwel de afgelopen 30 jaar onbereikbaar gebleken, zelfs als men deze tot bedreigingen van de menselijke gezondheid beperkt. Dat wil echter niet zeggen dat het niet de moeite zou lonen om op zoek te gaan.
In dit rapport besteden we in hoofdstuk 2 eerst aandacht aan definities en benaderingen van het begrip risico, aan hoe risico’s gemeten en beoordeeld worden en de onzekerheden daarbij. Dit dient als achtergrond voor een voorstel voor een omgaan met risico’s dat ‘nuchter’ is, en tevens rekening houdt met de hedendaagse, pluriforme maatschappelijke werkelijkheid in hoofdstuk 3. Daarnaast bespreken we in hoofdstuk 3 enkele belangrijke beslisprincipes (gebaseerd op: recht, nut, technologie, of voorzorg) en proberen we vervolgens tot een ruwe indeling te komen van risicoproblemen en de benadering voor risicobeheersing die daar het beste bij past.
In dit rapport wordt bij de gevolgen van risico’s gekeken naar de gezondheidseffecten van risico’s; mogelijke gevolgen voor de ecologie zijn in deze studie niet meegenomen. Ook wordt in dit rapport niet ingegaan op de cumulatie van risico’s en de mogelijk ongelijke verdeling hiervan over de bevolking.
Het rapport beschrijft het begrip ‘risico’ vanuit de bestaande beleidspraktijk. In de nota Omgaan met Risico’s (VROM, 1989) is vastgelegd dat het risico op overlijden door grote ongevallen en de blootstelling aan stoffen en straling voor geen enkele Nederlander groter mag zijn dan op één op de miljoen (10 –6) per jaar, ofwel 1 op de miljoen blootgestelde personen. Een aantal problemen laat zich echter slecht voegen in die methodiek. Toepassing van de standaard benadering leidt dan tot uitkomsten die als onbillijk worden ervaren, soms vanwege de hoogte of onrechtvaardige verdeling van de risico’s, soms vanwege de kosten die nodig zijn om de risico’s te reduceren. Dit rapport richt zich dan ook met name op de vraag hoe om te gaan met deze risico’s.