Proceskader Gezondheidsadviezen in ruimtelijke ontwikkelingen voor een gezonde leefomgeving
2012
1 Inleiding
1.1 Aanleiding en doel
Ambities
De ambities van dit college (collegeprogramma 2010-2014 "Groen, Open en sociaal") zijn onder andere een duurzame, gezonde, aantrekkelijke en bereikbare stad. Dit bereikt zij door zelf en door anderen te laten investeren in bijvoorbeeld binnenstedelijk bouwen, groen en door het realiseren van de ambitie om dé fietsstad van Nederland te worden. Maar ook door alle Utrechters te stimuleren gezond te zijn en te blijven, door collectief te zorgen voor gezonde lucht en een gezonde leefomgeving.
Dit is ook zo onderstreept in de Nota Volksgezondheid 2011-2014 Duurzaam Gezond van de gemeente. De GG&GD is verantwoordelijk voor het bewaken, beschermen en bevorderen van de gezondheid van de Utrechters zodat Utrechters zich gezond voelen, zijn en blijven. De ambitie van Utrecht is om een duurzame en gezonde stad te zijn en te blijven. Een stad waarin gezonde keuzes gemakkelijk zijn, iedereen zijn toekomst in eigen handen kan nemen en waar voor kwetsbare groepen een sociaal vangnet is.
Verbeteringen in de leefomgeving leveren een positieve bijdrage aan de gezondheid van de Utrechters. Daarbij wordt ernaar gestreefd om gezondheidsrisico's door luchtverontreiniging, geluidshinder en onveilige situaties zoveel mogelijk te beperken en een gezonde leefstijl zoveel mogelijk te bevorderen. Niet elk individu heeft een eigen keuze in waar hij of zij woont, leeft of verblijft. Daarom is het goed om via stedelijke ontwikkeling te werken aan een gezonde leefomgeving. Dit doet de gemeente Utrecht door bij ruimtelijke ontwikkelingen in diverse fase van de planontwikkeling een gezondheidsadvies op te nemen om daarmee de gezondheid te beschermen danwel de potentieel schadelijke effecten te beprekren. Op deze manier wordt geïnvesteerd in een lange termijn ambitie voor een gezondere stad. Utrecht heeft ook op andere gebieden, zoals stedelijke ontwikkeling en groei, ambities. Dit maakt de uitdaging om steeds te zoeken naar de balans tussen de blijvende druk op de schaarse ruimte, de bereikbaarheid van de stad en de gezondheid van inwoners en leefbaarheid in buurten. De gemeente kiest er echter voor om de gezondheidseffecten in negatieve zin zo klein mogelijk te houden en waar het kan zelfs te kijken naar de inrichting zodat die de gezondheid van de inwoners bevordert.
Ervaringen tot nu toe
De GG&GD geeft sinds enkele jaren reeds adviezen bij ruimtelijke ontwikkelingen. Terugkerende onderwerpen daarin zijn luchtkwaliteit, geluid en gezondheidsbevordering. Daarnaast neemt de GG&GD zo af en toe deel aan projecten (bijvoorbeeld de NRU, of Programma Luchtkwaliteit). De contacten en samenwerking tussen de GG&GD en de ruimtelijke diensten wordt gaandeweg intensiever en betekenisvoller. Elkaar leren kennen en begrijpen is essentieel om tot een goede inbedding te komen van de adviezen. Met workshops en werksessies wordt kennis uitgewisseld.
Proceskader gezondheidsadviezen
Met dit proceskader geeft Utrecht verder invulling aan de wijze waarop via ruimtelijke ontwikkeling gezondheidsadviezen wordt gegeven. Het geeft houvast aan diegenen die ruimtelijke plannen toetsen en ontwikkelen, en maakt gezondheidsadviezen scherper en transparanter1.
In dit proceskader komt aan bod:
• wat het belang is van een gezondheidsadvies in ruimtelijke ontwikkeling (hoofdstuk 1);
• hoe het proces van gezondheidsadvisering verloopt en past in de fasen van ruimtelijke ontwikkeling (hoofdstuk 2);
• en welke onderwerpen aan bod komen in een gezondheidsadvies (hoofdstuk 3).
De volgende stap is een inhoudelijke uitwerking van de onderwerpen. Voor nu volstaat het om vast te stellen dat de gezondheidsadviezen – net als nu reeds het geval is – gebaseerd zijn op landelijke richtlijnen en instrumenten.
Het kader is bedoeld voor:
• het bestuur, om sturing en richting te geven bij de integrale afweging bij belangen;
• opdrachtgevers, projectleiders en adviseurs bij de ruimtelijke afdelingen (REO, M&M, UVO, LR, POS
etc.) die het gezondheidsadvies aanvragen en dit advies meewegen in de ontwikkelrichting van de
ruimtelijke plannen en daarover het bestuur adviseren;
• de medewerkers van de GG&GD (unit MMK en G&E) die gezondheidsadviezen geven.
1.2 Belang van een gezondheidsadvies
Gezondheid wordt beïnvloed door veel verschillende factoren, zoals omgevingskenmerken of economische en technologische ontwikkelingen, die buiten de scope van het volksgezondheidsbeleid vallen. Beleidsmaatregelen van andere sectoren kunnen daarom indirect een potentieel positief of negatief effect hebben op de gezondheid. Een gezonde leefomgeving2 heeft als effect dat mensen hun omgeving als prettig ervaren, hun omgeving hen uitnodigt tot gezond gedrag en de druk op de gezondheid zo laag mogelijk is. Een gezonde leefomgeving is een voorwaarde voor een duurzame leefomgeving en is een belangrijk aspect van integraal gezondheidsbeleid.
Maar: hoe groot is dat effect? Er is een aantal onderzoeken (zie literatuurlijst) gedaan naar de effecten van beleidsmaatregelen buiten het volksgezondheiddomein op de volksgezondheid. De omgeving waarin een de mens leeft is een dynamisch systeem en het gedrag van de mens wordt door vele factoren bepaald. Het is daarom moeilijk om effecten te kwantificeren en te beoordelen. Zo blijkt het lastig om het risico van luchtverontreiniging of geluid voor een individu precies in te schatten, maar het is bekend dat het risico van luchtverontreiniging vergelijkbaar is met het risico van overgewicht of te weinig bewegen. Luchtverontreiniging is gemiddeld over de hele bevolking geassocieerd met één jaar levensverlies, en met verschillende ziektes, zoals astma bij kinderen en volwassenen en hart- en vaatziekten. Daarnaast is het belangrijk om in de overweging mee te nemen dat blootstelling aan luchtverontreiniging en verkeerslawaai niet vrijwillig is, en voor veel mensen nauwelijks te beïnvloeden. Tot slot is het zo dat vanuit gezondheid anders wordt gekeken naar hoe met ruimtelijke plannen een gezonde leefstijl bevorderd kan worden met bijvoorbeeld groen, speelmogelijkheden en gezonde mobiliteit.
Kortom: een gezonde leefomgeving is belangrijk is, maar het effect ervan op de gezondheid, vergeleken met andere maatregelen, is moeilijk kwantitatief te maken.
1.3 Wettelijke grondslag
In de Utrechtse Nota Volksgezondheid 2011-2014 "Duurzaam Gezond" staat de ambitie dat met verbeteringen in de leefomgeving een positieve bijdrage geleverd kan worden aan de gezondheid van de Utrechters. Vanuit de Wet Publieke Gezondheid (2008) is het tevens een wettelijke taak van het college om bij bestuurlijke beslissing de gezondheid mee te wegen. Verder is het Besluit op de Ruimtelijke Ordening (artikel 12) van belang, waarin het principe van een ' goede ruimtelijke ordening' staat beschreven, waarbij ook de gezondheidsbelangen afgewogen dienen te worden.
In de Wet Geluidhinder en Wet Luchtkwaliteit staan normen voor geluid en lucht. Uit onderzoek is echter bekend dat ook als voldaan wordt aan deze wettelijke normen, er gezondheidseffecten kunnenoptreden. Zo is bekend dat luchtkwaliteitsnormen geen goede maat zijn voor gezondheidseffecten van verkeersgereateerde luchtverontreiniging3 en dat ook als voldaan wordt aan de wettelijke normen voor geluid gezondheidseffecten kunnen optreden (bijvoorbeeld bij hoge geluiden). De GG&GD baseert haar advies derhalve op landelijke GGD richtlijnen.
1.4 Vervolg en implementatie
Na vaststelling van dit proceskader door college, wordt deze breder besproken binnen en buiten de gemeente. Dit kader is een eerste stap voor verdere ontwikkeling van het beleid en dient als sturingselement voor bestuur en de gemeentelijke organisatie. Op basis van de consultatie, én ervaringen tot dan toe en met dit kader, worden de inhoudelijke onderwerpen verder ontwikkeld en het werkproces verder verfijnd.
Zo zijn er werk- en procesafspraken met de meest betrokken ruimtelijke afdelingen, maar worden ook met andere onderdelen van de gemeente dergelijke afspraken gemaakt en inhoudelijk geconsulteerd. Daarnaast wordt verder geïnvesteerd in kennisuitwisseling en –opbouw bij alle betrokkenen, voor het uitbouwen van de relaties over en weer, en op sommige punten zelfs voor een cultuuromslag. Tevens dienen we ons te beraden op hoe we aan private partijen die ruimtelijke projecten initiëren een gezondheidsadvies geven.