Rotterdamse Stijl Handboek Openbare Ruimte
2012
De Toolkit is onderdeel van het handboek Openbare ruimte Rotterdamse Stijl en biedt ontwerpers en beheerders een selectie van materialen voor de inrichting van de openbare ruimte. Het handboek staat voor een heldere, eenduidige en kwalitatief hoogwaardige familie van straatmeubilair en bestratingsmaterialen die de identiteit en herkenbaarheid van de Rotterdamse buitenruimte vergroot.
De Toolkit Rotterdamse Stijl vervangt de catalogus ‘Standaard Straatmeubilair en bestratingsmaterialen Rotterdam 2003’. Op onderdelen waar de Toolkit nog geen uitspraak over doet blijft de ‘Standaard Straatmeubilair en bestratingsmaterialen Rotterdam 2003’ geldig.
Voor alle materialen uit de Rotterdamse Stijl geldt dat functionaliteit, hoge beeldkwaliteit en duurzaamheid essentieel zijn.
Er is een zorgvuldige keuze gemaakt uit materialen die beschikbaar zijn. Waar het beschikbare aanbod niet voldeed aan de eisen die vanuit de Rotterdams Stijl werden gesteld, heeft de gemeente Rotterdam initiatieven genomen die tot geschikte materialen moeten leiden. Voor een deel van het straatmeubilair is een kwalitatief hoogwaardig en specifiek Rotterdams ontwerp gemaakt. Voor andere elementen worden bestaande ontwerpen onder begeleiding van gemeentewerken en stadsontwikkeling verder ontwikkeld tot ontwerpen die passen binnen de Rotterdamse situatie en Stijl.
Verharding
Voor de bestrating is gezocht naar beproefde materialen en formaten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat gekozen is voor de betontegel Rotterdam (metgranito toeslag) in het bekende 300x300 formaat voor de trottoirs en klinkers in keiformaat (gebakken of beton) voor de rijwegen en parkeerplaatsen. Deze ‘no-nonsense’ aanpak heeft zich zodanig bewezen qua beeld, functionaliteit, beheer en onderhoud dat het ‘onrotterdams’ zou zijn om hiervan af te wijken. Deze materiaalkeuze betekent een kwaliteitsslag die de gebruikswaarde en beeldkwaliteit verhoogt.
Meubilair
De uitstraling van het meubilair dient de identiteit van Rotterdam te onderstrepen: robuust, duurzaam, tijdloos, ingetogen en elegant. Bij de no- nonsense mentaliteit van de stad hoort meubilair dat niet schreeuwerig is, maar functioneel en duurzaam. Met name wanneer meubilair in grote aantallen wordt toegepast, is terughoudendheid in vormgeving, materialisatie en kleur geboden.
Voor de Rotterdamse Stijl is voor alle elementen in de openbare ruimte een algemeen programma van eisen opgesteld en per onderdeel zijn specifieke stijlkenmerken opgenomen. Het straatmeubilair is gemaakt van duurzame, ’eerlijke’ materialen als (gegalvaniseerd) metaal en hout. Voor zover metaal gecoat wordt, zie dan het kleurenoverzicht verderop in de Toolkit. Vormgeving en materiaalkeuze zijn nooit doel op zich, maar volgen de functie. Zo is er bijvoorbeeld voor de zitting van de banken gekozen voor hout, omdat dit het meeste comfort biedt.
Voor een deel van het meubilair is een specifiek Rotterdams ontwerp gemaakt. Hieronder vallen de banken, fietshekjes, hekwerken, plantsoenhekken, afzetpalen (Kegelbinkie) en boomroosters.
Verlichting
Ook de openbare verlichting draagt in belangrijke mate bij aan de beeldkwaliteit van de openbare ruimte. Binnen de Rotterdamse Stijl is het Lichtplan Rotterdam opgesteld, waarin het nachtbeeld voor de gehele stad en specifiek voor het centrum omschreven is. Per onderdeel (lijnen, plekken, gebieden, accentlaag) zijn richtlijnen opgesteld voor het gewenste nachtbeeld.
Bomen
Bomen leveren een belangrijke bijdrage aan het beeld en het leefklimaat van de stad. Het is van belang gunstige voorwaarden te scheppen voor het stedelijk bomenbestand, zodat de beoogde duurzaamheid ook werkelijk bereikt kan worden. Dit betekent vooral het creëren van voldoende bovengrondse en ondergrondse ruimte, zodat bomen tot volle wasdom kunnen komen.
Deze aanpak heeft directe raakvlakken met (het beleid ten aanzien van) ondergrondse en bovengrondse infrastructuur. Gezien de complexiteit hiervan is dit onderwerp in een aparte Bomenstructuurvisie uitgewerkt.
Duurzaamheid
Duurzaamheid komt in meerdere facetten van de Rotterdamse Stijl naar voren. De materiaalkeuze kan in belangrijke mate bijdragen aan de gewenste doelstellingen uit het stedelijk milieubeleid, bijvoorbeeld voor wat betreft hergebruik en terugdringen van energiegebruik.
Er zijn drie verschillende ‘omlooptijden’ van materialen te onderscheiden:
- Bomen en bestratingen behoren tot de categorie met de langste omlooptijd. Bestratingsmaterialen kunnen 40-50 jaar mee en bomen meer dan een eeuw. Of deze termijnen gehaald worden, is vooral afhankelijk van de standplaats.
- Een middellange omlooptijd geldt voor de verlichting. De levensduur van masten is gemiddeld 40 jaar en van armaturen 25 jaar. In de praktijk worden armaturen vanwege een afnemende lichtopbrengst (verkleuren van spiegels en kap) vaak al na 15 jaar vervangen. Lampen worden uiteraard nog frequenter vervangen.
- De kortste omlooptijd heeft het straatmeubilair. Zitbanken, afvalbakken, fietshekjes, antiparkeerpaaltjes, boomroosters en -beveiliging kennen doorgaans een cyclus van 5 tot 15 jaar. Door voortschrijdende ontwikkelingen en trends zijn dit soort elementen aan meer veranderingen onderhevig.
Historisch perspectief
Een van de meest elementaire onderdelen van de inrichting van het openbaar gebied is de bestrating. Het is de vloer van de stad, het podium waarop het stedelijk ballet zich afspeelt. Daarom wordt op dit onderdeel van het materialenboek nader ingegaan en een beknopt historisch perspectief gegeven. De keuze voor bestratingsmaterialen was vanouds vooral ingegeven door functionele eisen en beschikbaarheid. Zeker in een haven- en werkstad als Rotterdam, met veel vrachtvervoer door de stad, waren de functionele eisen hoog. Tegen paardenhoeven en wielen zonder banden was eigenlijk alleen de granietkei bestand. En zelfs bij dit materiaal was de slijtage hoog en was regelmatig vervanging nodig.