Visie op het beheer van de openbare ruimte Gemeente Hof van Twente
2013
Beheer en onderhoud van de openbare ruimte
Om een duidelijk antwoordt te kunnen geven op de vraag wat beheer en onderhoud van de openbare ruimte inhoud moet eerst duidelijk zijn wat onder openbare ruimte wordt verstaan. De openbare ruimte is uiteindelijk een bundeling van sociale, fysieke, economische, historische en juridische factoren. Samen bepalen deze factoren de kwaliteit van de openbare ruimte. Het beheer van de openbare ruimte vindt plaats binnen de context van deze factoren. Beheer en onderhoud zijn termen, die vaak door elkaar heen worden gebruikt en waarvan wordt gedacht dat het synoniemen zijn. Toch is dat niet zo. Beheer is de zorg voor een bepaald goed of voor bepaalde aspecten daarvan, vooral door instandhouding, ontwikkeling en behoorlijk gebruik, teneinde dit goed aan bepaalde doeleinden te laten beantwoorden. Onderhoud is een deel van de totale zorg, namelijk die werkzaamheden, handelingen of activiteiten die regelmatig terugkeren en zich richten op instandhouding. Het moet binnen de beheerkaders worden uitgevoerd. Onderhoud is dus een onderdeel van beheer.
Filosofie beheer openbare ruimte
Bij inrichting en beheer van openbare ruimte staat het gebruik centraal. Bedenk altijd welke activiteiten de fysieke openbare ruimte ondersteunen en wat de gebruiker wil. Deze filosofie is geïnspireerd op Projects Public Spaces of de theorie van filosoof Gehl. Om het gebruik van de openbare ruimte centraal te stellen is het noodzakelijk te weten aan welke behoefte van de gebruikers voldaan moet worden. Op basis van de behoeftehiërarchie van de psycholoog Maslow kunnen we schatten welke behoefte de burger heeft en welke openbare ruimte we daar tegenover moeten stellen om aan die behoefte te voldoen.
Wat is kwaliteit?
Kwaliteit kan gemeten worden op het niveau van objecten en op het niveau van beleving.
Objecten (een speeltoestel, bankje, weg of plantsoen) in de openbare ruimte moeten functioneel, heel, veilig, gezond, duurzaam, mooi en schoon zijn. Om objecten te laten voldoen aan deze eisen moet onderhoud worden uitgevoerd.
Grofweg kunnen wij in het kwaliteitsniveau voor het onderhoud twee soorten of vormen van kwaliteit onderscheiden waaraan het object moet voldoen:
- Status of technische staat (heel, functioneel, veilig en gezond ofwel de technische kwaliteit)
- Netheid (schoon, mooi, netjes ofwel beeld en belevingskwaliteit)
Door de kwaliteit te visualiseren in verschillende beelden kunnen technische en belevingskwaliteit met elkaar worden verbonden.
Kwaliteit van de fysieke openbare ruimte heeft subjectieve en objectieve kanten. Tevens is de beschikbaarheid van de gegevens soms representatief voor een heel gebied en soms ook niet. Daarom is onderscheid gemaakt in areaaldekkende gegevens en niet-areaaldekkende gegevens.
Een relatief eenvoudige matrix blijkt het antwoord op de vraag te kunnen geven hoe we de beschikbare gegevens samen kunnen voegen in één integrale monitor, die inzicht geeft in de kwaliteit van de fysieke openbare ruimte.
Waar willen we naar toe met beheer openbare ruimte?
Om grip te krijgen op het beheer en onderhoud is er een proces beschreven waarin het beheer wordt vormgeven. In dit proces wordt onderscheid gemaakt tussen groot onderhoud en dagelijks onderhoud. Groot onderhoud richt zich voornamelijk op het in stand van de voorzieningen houden op de langere termijn en het dagelijks onderhoud richt zich meer op het “schoon” houden van de openbare ruimte. De productgerichte beleid- en beheerplannen geven meerjarig richting aan grootonderhoud. Het grootonderhoud wordt jaarlijks zichtbaar in een integraal uitvoeringsplan. Het dagelijks onderhoud wordt uitgevoerd op basis van bestekken, offertes en werkbeschrijvingen. De kwaliteitskaders en eisen van het beheer en onderhoud worden weer gegeven in beelden. Dit betekent dat ook de werkelijke resultaten op beeld worden gemeten en beoordeeld. Dit betekent dat er beeldgericht beheerd gaat worden.
Naast het beheer en onderhoud hebben ook de inrichting en het gebruik invloed op elkaar en op de kwaliteit van de openbare ruimte. Door de inrichting van de openbare ruimte aan te passen is het mogelijk te besparen in het beheer en onderhoud van de openbare ruimte zonder te grote concessie te doen aan de belevingskwaliteit mits de functionaliteit geborgd blijft. Door de gebruikers van de openbare ruimte te betrekken bij de inrichting van de openbare ruimte in hun eigen directe leefomgeving is het ook mogelijk hen te betrekken bij het in stand houden van de inrichting waarvoor zij hebben gekozen. Het betrekken van de gebruikers bij de inrichting van de openbare ruimte in hun leefomgeving levert meestal geen bezuinigingen op maar vaak wel een hogere inrichting- en belevingskwaliteit.
Van belang is de samenhang tussen beheer en onderhoud, gebruikers en inrichting als uitgangspunt te nemen voor het toekomstige beheer. Bijlage 2 geeft de samenhang tussen de verschillende elementen schematisch weer.
Instrumenten voor sturing door de raad
Voor het maken van inhoudelijke beleidskeuzes is het noodzakelijk een aantal kaderstellende beleid en beheer documenten op te stellen te weten:
- Beeldkwaliteitplan om kaders voor het beheer- en onderhoudsniveau voor dagelijks en grootonderhoud vast te stellen . Beeldkwaliteitplan wordt in 2013 opgesteld
- Groenstructuurkaart, om kaders vast te stellen welke delen van de openbare ruimte van wezenlijk belang zijn voor de stedenbouwkundige opzet en ontsluiting van een wijk of straat. De overige delen te markeren die in aanmerking komen om te worden uitgegeven aan particulieren. Groenstructuurkaart wordt in 2014 opgesteld.
- Beleid uitgifte openbaar groen, als logische verdere in kleuring van de groenstructuurkaart, Staat voor 2014 in de planning
- Omvormingsplan bestaande openbare ruimte waarin kaders en locaties worden vastgesteld voor het omvormen van de bestaande openbare ruimte beter passend bij de huidige tijd en beschikbare middelen. Het inventariseren voor onderdelen en locaties die in aanmerking komen voor omvorming start in het najaar van 2013. Het plan wordt in 2014 afgerond
- Leidraad inrichting openbare ruimte met als doel kaders te stellen voor ontwikkelingsprojecten waardoor in deze projecten de gevolgen voor beheer en onderhoud na gereedkomen van het project passend zijn bij de mogelijkheden en aansluiten op de hiervoor genoemde beleid en beheerstukken. Het plan zal in 2014 gereed zijn.
Hierboven zijn stukken beschreven die rechtstreeks invloed uitoefenen op de kwaliteit en de beschikbare middelen. Het stuk dat de kaders moet aangeven waarbinnen participatie in de openbare ruimte kan worden gestimuleerd heeft die directe invloed niet. Deze nota geeft mogelijkheden kaders te scheppen waarbinnen participatie in de openbare ruimte plaats vindt echter is veel minder duidelijk wat de resultaten hiervan zullen zijn over de gehele gemeente. Hierbij zal goed nagedacht moeten worden over de keuze van de prestatie indicatoren.