Wereldwijde klimaateffecten: risico’s en kansen voor Nederland
2015
Klimaatverandering in het buitenland heeft toenemend effect in Nederland
Het klimaat verandert zowel in Nederland als in het buitenland. Klimaatverandering in het buitenland heeft gevolgen voor het functioneren van Nederland. Nederland is immers op veel manieren verbonden met de rest van de wereld, bijvoorbeeld via handels- en productieketens, en de elektriciteits-, ICT- en transportnetwerken. Ook hebben veel Nederlandse bedrijven vestigingen buiten Nederland en maken veel Nederlanders internationale reizen voor hun werk of vakantie. Nederland en de Nederlanders lopen hierdoor risico’s door klimaateffecten elders.
De belangrijkste risico’s voor Nederland van klimaatverandering in het buitenland vloeien voort uit weersextremen, zoals orkanen, extreme neerslag, hitte en droogte. Naar verwachting zal door klimaatverandering de kans op en de intensiteit van weersextremen wereldwijd toenemen. Op langere termijn zullen ook de meer geleidelijke veranderingen in het wereldwijde klimaat gevolgen hebben voor Nederland. Het gaat dan bijvoorbeeld om het verdwijnen van het poolijs, het verschuiven van klimaatzones en daarmee veranderende productieomstandigheden voor gewassen, en de opwarming van oceanen die leidt tot het verschuiven van visbestanden.
Belangrijkste klimaatrisico’s op Europese schaal: vitale netwerken
Op Europese schaal zijn de klimaatrisico’s met de grootste impact gerelateerd aan (1) de grensoverschrijdende elektriciteits- en ICT-netwerken, (2) de waterdynamiek van de rivieren en (3) gezondheid. Op twee van deze risico’s bereidt Nederland zich al voor: het risico van overstromingen wordt meegenomen in het Deltaprogramma. En rond infectieziekten bestaat al een monitoring- en surveillancesysteem. De grootste opgave voor de Nationale Adaptatie Strategie op Europese schaal ligt daarmee bij de elektriciteits- en ICT-voorziening. De waarschijnlijkheid dat Nederland te maken krijgt met uitval van elektriciteits- of ICT-netwerken door weersextremen is vooralsnog klein, maar als het gebeurt, is het effect groot.
Naast het al bestaande gasnet, wordt ook het elektriciteitsnetwerk steeds internationaler. Zo raken netwerken onderling en internationaal sterker verknoopt. Tegelijkertijd zal de komende decennia een verschuiving optreden in de bronnen voor de elektriciteitsproductie en wordt een steeds groter aandeel opgewekt door zon, wind en waterkracht. Met deze ontwikkelingen wordt Nederland kwetsbaarder voor extreme weerssituaties, zoals hevige regenbuien, extreme droogte en hittegolven in het buitenland. De onderlinge afhankelijkheid van de elektriciteits- en ICT-netwerken kan een belangrijke kiem vormen voor cascade-effecten bij een verstoring in één van deze netwerken.
Inspanningen van Nederland voor klimaatadaptatie die gerelateerd zijn aan het robuuster maken van de elektriciteitsvoorziening werpen vooral vruchten af als die gebeuren in nauw overleg met de overige Noordwest- Europese landen. Zo kunnen de diverse overheden op basis van gemeenschappelijke stresstesten bindende afspraken met de betrokken bedrijven maken, gericht op het verminderen van de kwetsbaarheid van deze netwerken. Onderdeel van deze strategie kan bijvoorbeeld een tussen landen afgestemd rantsoeneringsplan zijn voor als er zich problemen voordoen, zoals bij een situatie van geringe elektriciteitsproductie bij langdurige grootschalige windstille periodes of hitteperioden met lage rivierafvoeren.
Mondiale klimaatrisico’s: verstoring handelsketens, mogelijke politieke spanningen Voor de Nederlandse economie schuilen de meest waarschijnlijke risico’s van klimaatverandering in het buitenland vooral in prijsstijgingen, als weersextremen in Europa of elders op de wereld leiden tot tijdelijke schaarste en verstoringen in de aanvoer van grondstoffen, producten en diensten. Ook kunnen Nederlandse burgers en bedrijven in een rampgebied slachtoffer worden van weersextremen. Voor de Nederlandse economie als geheel zijn de effecten van deze verstoringen per keer misschien beperkt, maar dat neemt niet weg dat de impact groot kan zijn op het niveau van individuele bedrijven of personen. Ook in de getroffen gebieden kunnen de gevolgen voor de lokale samenlevingen groot zijn.
Klimaatverandering kan ook consequenties hebben voor de internationale veiligheid. Sluimerende conflicten, zoals rond de beschikbaarheid van landbouwgrond en water, kunnen door klimaatverandering worden versterkt en tot politieke instabiliteit leiden. Ook hoge voedselprijzen door misoogsten als gevolg van bijvoorbeeld droogte kunnen spanningen doen oplopen. De mogelijke toename van conflicten en natuurrampen leidt tot een stijgende vraag naar opvang in andere regio’s en tot een grotere vraag om humanitaire hulp. In de noordpoolregio kunnen spanningen worden aangewakkerd rond de rechten over grondstoffen die winbaar worden door smeltend poolijs. Hoewel het niet waarschijnlijk is dat hierover een conflict ontstaat, zal de impact groot kunnen zijn, mocht dit wel gebeuren.
Klimaatadaptatie op mondiale schaal – ook van belang voor Nederland
Nederland is een goed georganiseerd land en hanteert hoge veiligheidsniveaus. Dit geldt niet of minder voor vele andere landen, zoals blijkt bij rampen door weersextremen in de wereld, ook in Europa. Door klimaatverandering zullen, bij uitblijven van adaptatiemaatregelen, deze rampen toenemen. Dit kan een belangrijk risico zijn voor Nederland, gezien het grote aantal relaties met het buitenland. Klimaatadaptatie op mondiale schaal is daarmee dan ook van belang voor Nederland. Het World Economic Forum onderkent dat klimaatverandering een bedreiging vormt voor het functioneren van de wereldeconomie en ziet een wereldwijd falen van klimaatadaptatie als één van de belangrijkste wereldrisico’s.
Dit onderstreept het belang van de al lopende Nederlandse en internationale beleidsinitiatieven gericht op het in gang zetten van effectieve adaptatiesmaatregelen in de zich ontwikkelende regio’s, het versterken van de institutionele capaciteit en het beschikbaar stellen van financiële middelen in het af te sluiten klimaatverdrag in Parijs in 2015.
Nederlandse kennis en ervaring een belangrijk exportproduct
Internationaal doen zich voor Nederland kansen voor als de aanpassing aan klimaatverandering nadrukkelijker een plek krijgt in het buitenlands beleid, zoals op het terrein van internationale veiligheid, landbouw en stedelijke ontwikkeling. Nederland staat in het buitenland bekend om zijn kennis en ervaring op het gebied van water- management. De Deltawerken genieten internationale faam. Ook de Nederlandse werkwijze, van ontwerpend werken gericht op een integrale aanpak, waarmee meerdere maatschappelijke belangen gediend worden, wordt veel gewaardeerd. Nederlandse bedrijven, onderzoekers en bestuurders worden van New York tot Vietnam om advies gevraagd. De toenemende vraag naar kennis en ervaring rond klimaatadaptatie biedt kansen voor de Nederlandse expertise als exportproduct.
Deze verkenning laat zien dat het relevant is om de risico’s en kansen van mondiale klimaatverandering te adresseren in de Nationale Adaptatie Strategie. Het biedt voordelen voor Nederland wanneer overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen nú al de internationale klimaatrisico’s en kansen expliciet meenemen bij beleidskeuzes en strategische investeringsbeslissingen. Op die manier kunnen risico’s worden beperkt, kansen worden gegrepen, meerdere doelen worden gecombineerd en kan de effectiviteit van beleid worden vergroot.