Asbestbrand Steelhaven

's Avonds op 16 december 2014 om 22 uur gaat de telefoon bij ir. Hans Brouwers: "Brand in de haven!". Hans Brouwers is mede-eigenaar van de Steelhaven BV in Roermond. "We zijn meteen in de auto gesprongen en naar de jachthaven gereden. Toen we in Roermond de brug over reden, zagen we een enorme vuurzee. Het leek alsof het hele bedrijf in brand stond". 

Hans Brouwers vertelt dat toen ze aankwamen, de vuurzee enorm was. De Steelhaven aan de rand van het centrum, de plaats van de brand, was inmiddels vrijwel onbereikbaar. Ook voor hem was de plek vrijwel onbereikbaar. "Op dat moment kan je eigenlijk niets. Je weet op dat moment dat het pand verloren is. Maar je hebt geen idee wat je moet doen. De verzekering bellen is zinloos. Niemand bereikbaar. De politie is druk, de brandweer is druk en de gemeente is druk." 

Tijdens de brand leek het volgens Hans Brouwers en volgens omstanders of er vuurwerk werd afgeschoten, geknetter. Gasflessen? Autobanden? "Nee" zegt Hans Brouwers, "Het was het asbest van het dak dat door het vuur uit elkaar spatte. Dat klinkt als mitrailleurvuur". Het was een voorbode van een hectische periode.

Het geknetter is zelfs op het volgende filmpje goed te horen. 

https://www.youtube.com/watch?v=7Y7XSwSX7hU

Met dit interview, afgenomen in juli 2015, willen we een beeld geven wat een bedrijf overkomt bij een asbestbrand.

Foto: Restanten na de brand. Foto door Judith van Kessel

De volgende dag ging Hans Brouwers naar de gemeente. Het gesprek met de gemeente was kort en zakelijk. De brand was in de haven geweest. Dat had geleid verspreiding van asbestdeeltjes over het centrum van de gemeente. Die asbest moest verwijderd worden. Steelhaven BV was de veroorzaker en dus aansprakelijk. Steelhaven BV kreeg de keuze:

1. Steelhaven BV verklaart schriftelijk opdracht te zullen verlenen aan een adviesbureau en een erkend saneringsbedrijf om het asbest te verwijderen
2. Of, als Steelhaven BV dit weigert, zal de gemeente bestuursdwang instellen en zelf de asbest op laten ruimen om vervolgens de kosten op Steelhaven BV te verhalen.

Voor beide gevallen gold dat dit het faillissement van de Steelhaven BV zou kunnen betekenen. Het bedrijf zou dan letterlijk in rook opgaan. 

De verzekering geeft aan dat er een keuze gemaakt moet worden en dat men de voorkeur heeft voor keuze 1. Dan kan de verzekering aan de slag en behoudt men zelf de regie. Steelhaven BV kiest voor optie 1.

Hans Brouwers zegt: "Het was wel heel bijzonder om dit te moeten doen. Er werd eigenlijk geen tijd gegund voor overleg met derden. We hadden een half uur bedenktijd voordat bestuursdwang ingesteld zou worden. We móesten een verklaring tekenen. Ook bijzonder is dat de naam van het onderzoeksbureau concreet was genoemd. Daarin was geen keuze. Als je tekent, teken je ongeveer een blanco cheque. Als bestuurder van een bedrijf kun je dat niet doen omdat je niet weet of je bedrijf de kosten kan dragen. Je hebt op dat moment immers nog geen flauw benul wat de totale kosten gaan bedragen".

https://www.youtube.com/watch?v=C5TJaPwNggo

Na het tekenen van de verklaring werd het meteen stil. De verzekeraar liet niet meer van zich horen en de gemeente evenmin. Wel werd de binnenstad afgesloten. Maar op straat werd het niet stil. Er verschenen teams van mannen in witte pakken op straat om te inventariseren waar asbest lag en er werd begonnen met de sanering. Hans Brouwers: "Dat vond ik heel vreemd want op dat moment hadden wij nog geen opdracht gegeven voor werkzaamheden. Je weet dan niet wat er gebeurt." 

Verzekeringen

Het is dan tijd om naar de verzekeringen te kijken. Steelhaven BV heeft twee verzekeringen:

1. Milieuaansprakelijkheidsverzekering: die dekt de schade aan het milieu bij eventuele calamiteiten
2. Wettelijke aansprakelijkheid: een algemene verzekering voor schade die de Steelhaven BV zou kunnen veroorzaken. Hierin is schade ten gevolge van asbest echter uitgesloten. 

Daarmee lijkt er een basis te zijn voor de verzekering om de kosten te dekken tot het verzekerde bedrag. De hoogte van het schadebedrag was op dat moment nog steeds niet bekend of zelfs maar in te schatten. De kosten liepen in ieder geval razendsnel op want er waren negentig 'mannen in witte pakken' continu op pad om te inventariseren en te saneren.

Juridisch

Aansprakelijkheid milieu

De Steelhaven BV is door de gemeente Roermond aansprakelijk gesteld voor de schade aan het milieu op grond van de Wet milieubeheer, en wel artikel 17.1: 

1. Indien zich in een inrichting een ongewoon voorval voordoet of heeft voorgedaan, waardoor nadelige gevolgen voor het milieu zijn ontstaan of dreigen te ontstaan, treft degene die de inrichting drijft, onmiddellijk de maatregelen die redelijkerwijs van hem kunnen worden verlangd, om herhaling of de gevolgen van dat voorval te voorkomen of, voor zover die gevolgen niet kunnen worden voorkomen, zoveel mogelijk te beperken en ongedaan te maken.
2. Indien door het voorval direct gevaar voor de menselijke gezondheid ontstaat of dreigt te ontstaan of onmiddellijke en aanmerkelijke gevolgen voor het milieu ontstaan of dreigen te ontstaan en zolang niet kan worden gewaarborgd dat door de getroffen maatregelen, bedoeld in het eerste lid, of de aanvullende maatregelen, bedoeld in artikel 17.3, eerste lid, wordt voldaan aan de voorschriften verbonden aan een omgevingsvergunning voor de inrichting of aan de bij of krachtens een algemene maatregel van bestuur als bedoeld in artikel 8.40 voor de inrichting geldende regels, legt degene die de inrichting drijft de inrichting geheel of gedeeltelijk stil.

Hans Brouwers: "Lid 2 is niet van toepassing. De loods was geheel afgebrand. En in de winter gebeurt er in een jachthaven niets. De stroom is afgesloten, de loods is dicht, er is geen verwarming. Er kan dus ook niet spontaan een brand ontstaan. De brand kan alleen door een oorzaak van buitenaf zijn ontstaan". Daarmee was duidelijk dat de brand buiten de schuld van Steelhaven BV om is ontstaan. Steelhaven BV viel hierin niets te verwijten. 

Lid 1 was de juridische basis van de gemeente om Steelhaven BV te dwingen om de eerder genoemde verklaring te tekenen. 

Omdat Hans Brouwers ook directeur is van Adviesbureau Brouwers BV, beschikt hij samen met zijn medewerkers over technische en juridische kennis om te weten dat ze ook aansprakelijk gesteld kunnen worden voor schade aan de bodem en de waterbodem op grond van artikel 13 van de Wet bodembescherming: de zorgplicht:

Ieder die op of in de bodem handelingen verricht als bedoeld in de artikelen 6 tot en met 11 en die weet of redelijkerwijs had kunnen vermoeden dat door die handelingen de bodem kan worden verontreinigd of aangetast, is verplicht alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van hem kunnen worden gevergd, teneinde die verontreiniging of aantasting te voorkomen, dan wel indien die verontreiniging of aantasting zich voordoet, de verontreiniging of de aantasting en de directe gevolgen daarvan te beperken en zoveel mogelijk ongedaan te maken. Indien de verontreiniging of aantasting het gevolg is van een ongewoon voorval, worden de maatregelen onverwijld genomen.

Na enkele dagen was het beeld:

• Steelhaven BV is aansprakelijk voor de ontstane schade
• Het schadebedrag zal hoger zijn dan de verzekerde som
• Steelhaven BV zal de schade vergoeden die boven de verzekerde som ligt
• Eigenaren en huurders van panden waar asbest terecht is gekomen, zijn normaal gesproken zelf verzekerd tegen inkomende brandschade (dat wil zeggen: schade door brand bij een ander).

In zowel de Wet milieubeheer artikel 17.1 als in de Wet bodembescherming artikel 13 staat het woord 'redelijkerwijs'. Dat betekent in de praktijk dat de rechtspersoon ongeveer àlles moet doen in het vermogen (letterlijk en figuurlijk) ligt om de schade aan het milieu op te lossen. Dat kan zelfs het faillissement van het bedrijf inhouden. 

Aansprakelijkheid juridisch

Op grond van Burgerlijk Wetboek boek 2 artikel 9 is de bestuurder persoonlijk aansprakelijkheid voor een behoorlijke vervulling van de taak. Het artikel zegt:

Elke bestuurder is tegenover de rechtspersoon gehouden tot een behoorlijke vervulling van de hem opgedragen taak. Indien het een aangelegenheid betreft die tot de werkkring van twee of meer bestuurders behoort, is ieder van hen voor het geheel aansprakelijk terzake van een tekortkoming, tenzij deze niet aan hem is te wijten en hij niet nalatig is geweest in het treffen van maatregelen om de gevolgen daarvan af te wenden.

Aangezien de schade zo groot kon zijn, dat Steelhaven BV het bedrag boven de verzekerde som niet zou kunnen dragen, kan Steelhaven BV geen verplichtingen aangaan boven wat het bedrijf zou kunnen betalen. Dat zou ertoe kunnen leiden dat de bestuurder persoonlijk aansprakelijk gesteld wordt voor iets wat men niet zelf heeft veroorzaakt. Dat maakt het voor Steelhaven BV noodzakelijk om terughoudend te zijn met het aangaan van verplichtingen.

Foto: Restanten na de brand. Foto door Jeroen Kuit (MGL)

Inmiddels werd gewerkt aan de sanering van de binnenstad. De sanering kent eigenlijk vier fasen:

1. Calamiteit: de eerste maatregelen werden genomen om asbest te verwijderen. Denk aan maatregelen zoals:
   • Afspuiten van auto's die de binnenstad verlaten
   • Schoonmaken van straten en trottoirs zodat hier weer gelopen kan worden

Foto: Opruimen van asbest in de openbare ruimte. Foto: Nu.nl

2. Inventariseren: door toezichthouders werd een inventarisatie gedaan van waar asbest werd gevonden. Op basis hiervan is een contour getrokken. Binnen die contour moest het asbest verwijderd worden. Buiten de contour was zeker geen asbest terecht gekomen
3. Saneren: asbest wordt verwijderd van daken, tuinen en andere plekken door een gespecialiseerd asbestverwijderingsbedrijf
4. Controleren: de uitgevoerde saneringswerkzaamheden worden gecontroleerd door een toezichthouder. Indien de sanering goed is uitgevoerd wordt het gebied vrijgegeven. De beperkingen zijn dan opgeheven.

Saneren en controleren gaan ongeveer hand in hand. De binnenstad was verdeeld in gebieden. Per gebied werd gesaneerd, gecontroleerd en weer vrijgegeven.

Calamiteit

Dit werk is te zien geweest op de televisie. Omdat de brand kort voor kerstmis plaatsvond, was het moment ongelukkig voor de winkeliers. De druk om snel schoon te maken was daarom groot. Vandaar dat er noodmaatregelen door de gemeente werden getroffen en een 'Noodverordening' (2014, Roermond) van kracht was. De gemeente heeft de bewoners geïnformeerd via Internet. De voorzorgsmaatregelen zijn hier aangegeven:

​

Inventariseren

Op 17 december 2014 is begonnen om een asbestinventarisatie laten uitvoeren. De resultaten staan in het rapport 'Asbestinventarisatie conform SC540' (Search BV, 2014). Het belangrijkste van het rapport is de kaart waarop is aangegeven waar asbest terecht kan zijn gekomen. 

Uit het kaartje blijkt dat door de windrichting asbest over de binnenstad verspreid kan zijn geraakt. Volgens Hans Brouwers is hier een worst-case scenario gehanteerd waardoor een erg groot gebied als asbestverdacht is bestempeld. Bijstelling op basis van de waarnemingen tijdens het saneren en controleren heeft niet meer plaatsgevonden. Hij zegt: "Wat op basis van een snelle inventarisatie rood is gekleurd, bleef rood. Ook al bleek bij de sanering dat er niks werd gevonden. Mensen zijn hierdoor onnodig lang in onzekerheid gebleven en de maatschappelijke kosten zijn naar mijn mening onnodig hoog geworden". 

Saneren en controleren

Het saneren gebeurt in opdracht van Steelhaven BV. De saneerder werkt onder regie van het adviesbureau. Hij vertelt: "Het saneren bestond uit het schoonmaken van de daken en dakgoten, tuinen, groenstroken en andere terreinen. In grote gebieden werd geen asbest gevonden. Soms is er asbest gevonden dat niet afkomstig kon zijn van de brand. Bijvoorbeeld een stuk van 7 cm2 dat helemaal aan de rand van het gebied lag. Dan kon daar nooit door de brand zijn gekomen. Of een soort asbest dat niet in het dak zat (blauw asbest, red.)." Gebied voor gebied is gesaneerd. Als een gebied is gesaneerd controleert het adviesbureau of de sanering goed is uitgevoerd. Als dat zo is, dan kan het gebied worden vrijgegeven. De beperkingen zijn dan opgeheven.

Over het saneren en controleren zegt hij: "De werkzaamheden van het adviesbureau waren voor ons niet transparant. Het is raar dat we geen keuze hadden welk adviesbureau de sanering zou begeleiden. Toezicht op het adviesbureau was er niet. Hierdoor hadden we toch een 'carte blanche'-gevoel. Maar omdat we de problemen zo snel mogelijk opgelost wilden, hebben we daar geen probleem van gemaakt. Je staat met de rug tegen de muur."

Vaststellingsovereenkomst

De werkzaamheden in relatie tot de calamiteit waren begonnen zonder opdrachtverlening door Steelhaven BV. Uiteindelijk moest er toch een overeenkomst komen tussen de gemeente en Steelhaven BV. Dit is de 'Vaststellingsovereenkomst'. Die is eind 2014 getekend. In de overeenkomst is geregeld dat Steelhaven BV opdracht geeft voor de werkzaamheden voor saneren en controleren. De kosten worden gedragen door Steelhaven BV. Steelhaven BV verhaalt de kosten, voor zover mogelijk, op haar milieuschadeverzekering.

Zo is het ook gebeurd. "We hebben een deel van de kosten op de verzekering kunnen verhalen. Het overige deel van de kosten heeft Steelhaven BV betaald. Daarmee is het spannend geweest of dat zou lukken. We zijn een bedrijf met een groot oppervlak maar met beperkte middelen. Maar gelukkig kunnen we zeggen dat het is gelukt. De kosten zijn betaald, Steelhaven BV heeft een faillissement voorkomen en we zijn aan het werk om de loodsen weer op te bouwen."

De volgende foto's laten de situatie zien vóór de brand en de situatie in juli 2015. In juli 2015 zijn alle resten van de afgebrande loodsen weg. Er kan weer gebouwd worden.

Foto: Situatie voor de brand. Bron: Google Maps

Foto: Situatie na de brand. Foto door Lex Stax

Foto: Situatie voor de brand. Foto: Google Maps

Foto: Situatie na de brand. Foto door Lex Stax

Op onze vraag van wat zijn leerpunten zijn na de asbestbrand geeft hij aan dat er vier punten zijn. De eerste twee gaan over het getroffen bedrijf:

1. Verzekeringen: controleer goed je verzekeringen! Als er asbest in je pand zit, controleer dan wat dit betekent bij een brand zoals in Roermond. Als asbest is uitgesloten, dan kan je daar dus op failliet gaan als bedrijf
2. Juridische ondersteuning: je hebt goede juridische ondersteuning nodig. Controleer of je verzekering daar in voorziet en controleer ook of je zelf mag bepalen welke jurist je neemt. Zoiets maak je nooit mee, dus je hebt hele goede hulp nodig.

De andere twee punten gaan over samenwerking:

3. Samenwerken: Steelhaven BV is direct aansprakelijk gesteld voor de schade. Dat is logisch. Maar door vanaf het begin samenwerken tussen gemeente en bedrijf als uitgangspunt te nemen in plaats van tegenover elkaar te gaan staan, hadden veel tijd, onzekerheden en kosten bespaard kunnen worden
4. Onafhankelijk projectmanager: Bij de afhandeling van de asbestbrand waren vijf partijen betrokken:
   1. de gemeente
   2. Steelhaven BV
   3. de verzekeraar van Steelhaven BV
   4. het adviesbureau
   5. saneerder.

Daarbij hadden de gemeente, Steelhaven BV en de verzekeraar relatief weinig gedetailleerde kennis van asbest. Het adviesbureau en de saneerder hadden zo eigenlijk een 'carte blanche' waar Steelhaven BV als opdrachtgever weinig grip op had. De gemeente had het belang om zo snel mogelijk de binnenstad vrij te geven. Wat redelijk en verstandig was, was eigenlijk niet te bepalen voor de opdrachtgever. Hier ontbreekt een onafhankelijk projectmanager met kennis van asbest. Die kan er voor waken dat  adviesbureau en saneerder niet meer doen dan nodig is. Ook kan de projectmanager de kwaliteit van de werkzaamheden (laten) toetsen. Door een onafhankelijk projectmanager is overleg tussen de gemeente en het getroffen bedrijf ook makkelijker.

Hans Brouwers voegt hier aan toe: "De samenwerking met de gemeente is, nadat de vaststellingsovereenkomst is getekend uitstekend verlopen. De gemeente heeft in goed overleg met ons gewerkt om zo snel mogelijk resultaat te bereiken. Ook heeft de gemeente heel veel gedaan in de communicatie met de bevolking. Denk aan informatiebrieven, informatie op internet en bewonersavonden. Dat heeft goed gewerkt en dat heeft prettig gewerkt".

Nadat Steelhaven BV opdrachtgever was geworden voor het adviesbureau en de saneerder, bleken de kosten nogal opgevoerd te zijn. Hans Brouwers vertelt: "We hebben kennis in huis bij Adviesbureau Brouwers BV over saneren en kosten. Het bleek al snel dat er hoge tarieven werden gehanteerd. Die tarieven zijn, na stevig overleg, lager geworden. Gelukkig hebben we verstand van dit soort tarieven en konden we de onderhandelingen zelf voeren als opdrachtgever. Anders was de Steelhaven BV failliet gegaan door de carte blanche. Die carte blanche is vanuit maatschappelijk oogpunt uiteindelijk voor niemand goed geweest. Het draagt in ieder geval niet bij aan een betere kwaliteit." Daar komt zijn pleidooi voor een onafhankelijke projectmanager ook uit voort. 

Tenslotte zegt hij: "De binnenstad is er in ieder geval helemaal schoon van geworden. Da's een klein voordeeltje van deze onfortuinlijke gebeurtenis. De Steelhaven BV heeft het zwaar voor de kiezen gekregen. Maar we gaan weer bouwen!" En hij voegt daar aan toe: "Uiteraard zonder asbest!".

Foto: De nieuwe hallen. Foto door Hans Brouwers

Foto: Boten in de nieuwe hallen. Foto door Hans Brouwers