Healthy urban living
Wat is het?
"Healthy urban living is een gezonde keuze aantrekkelijk maken", dat zegt dr. Miriam Weber van de gemeente Utrecht. Zij is senior adviseur Gezonde Leefomgeving. "Utrecht neemt haar verantwoordelijkheid om haar burgers een gezonde leefomgeving te bieden serieus en ziet dit ook breed.
De kernboodschap die we recent geformuleerd hebben, en nu als zodanig uitdragen is als volgt:
Bij gezond leven hoort een omgeving die mensen als prettig ervaren en waar gezonde keuzes aantrekkelijk zijn. Een omgeving die uitnodigt tot bewegen, spelen en sporten. Er is groen en water, de ruimte nodigt uit tot ontmoeting sociale en zakelijke contacten. Er zijn voldoende en toegankelijke voorzieningen. Mensen voelen zich veilig. De lucht- en waterkwaliteit zijn goed. Mensen hebben niet teveel last van geluid, ook zijn er plekken met stilte en rust. Gezonde verstedelijking is een leidend principe bij de ruimtelijke ontwikkelingen in Utrecht. Dat betekent focus op bewegen, welbevinden, perspectief op wonen, werk en opleiding, duurzaamheid."
Stadskantoor gemeente Utrecht. Foto: Lex Stax
Healthy urban living is een begrip dat nieuw is, tenminste we zijn het nog niet eerder tegen gekomen. Volgens Miriam is het begrip op zich misschien wél nieuw. Maa de bouwstenen van healthy urban living kennen we natuurlijk allemaal. Nieuw is dat de gemeente Utrecht de bouwstenen niet afzonderlijk benaderd, maar als geheel. En de stad is waar heel veel tegelijk gebeurd. En steden blijven de komende decennia groeien (zie onderstaande figuur, PBL 2015).
Groei van de stad. Bron: PBL 2015
Dat maakt de stad complex, uitdagend en ook een plek om kansen te verzilveren. Onze belangstelling is gewekt.
De bouwstenen
Miriam: "Kijk, als ik 's ochtends van huis vertrek naar kantoor dan heb ik de keuze: ga ik fietsen, pak ik de bus of ga ik met de auto? Iedereen weet wel dat fietsen beter voor je gezondheid is. Maar dan moet fietsen wel aantrekkelijk zijn. En de gemeente kan daar aan bijdragen. Een ander voorbeeld is groen in de stad. Groen in de stad, dat draagt bij aan een positief gevoel over de leefomgeving. Ook dat kan de gemeente zelf direct beïnvloeden".
Daarmee is healthy urban living een praktische invulling geven aan een gezonde stad. Duurzaamheid is het vertrekpunt: people, planet, profit. Miriam: "De invulling van planet zal duidelijk zijn. Als we als gemeente bouwen of infrastructuur aanleggen kiezen we voor zo duurzaam mogelijke oplossingen. Daarnaast kijken we ook of gebouwen, infrastructuur, groen, et cetera nog meer toegevoegde waarde kunnen bieden voor de leefomgeving. Dus meer groen, invulling geven aan klimaatadaptatie, integraal toegankelijk, et cetera. Utrecht beschouwt de openbare ruimte niet alleen als functioneel en kosten-effectief maar juist als een manier om toegevoegde maatschappelijke waarde te realiseren. En dat vertrekpunt verandert de kijk op je rol als gemeente en op hoe je omgaat met wat je als gemeente kunt beïnvloeden. Gezondheid en een prettige leefomgeving zijn ook assets die je met asset management kunt en moet optimaliseren. En zo werkt je meteen aan 'people'." Miriam vertelt verder: "Daarmee zijn de bouwstenen gevormd door een goed ontwerp (rekening houdend met Healthy urban living), goed beheer (waarbij participatie belangrijk is), voorlichting (daarbij is onderwijs belangrijk), sociaal (koppel sociaal beleid en wat je buiten kunt doen). En dat zijn allemaal zaken waar je als gemeente een rol in speelt. De échte kunst van healthy urban living is om dit goed aan elkaar te koppelen. Samenwerken dus."
Toegevoegde waarde bepalen
En profit dan? Is dit niet vreselijk ambitieus, vaag en kostbaar zonder meetbaar resultaat en misschien zelfs wel naïef? Miriam: "Nou, als je als gemeente de openbare ruimte zó kunt maken dat je een half procent minder ziekteverzuim hebt, dan kan je nog heel veel éxtra investeren. Dan moet je dat wel kunnen aantonen en daar wordt onderzoek naar gedaan. We zien steeds meer dat investeringen rendement moeten opleveren. Dat is goed. Als overheid moet je verantwoording afleggen. Maar verantwoord betekent ook dat je mogelijkheden moet onderzoek om te optimaliseren, om de geïnvesteerde euro zo effectief mogelijk te laten zijn, kansen te zoeken en te kunnen verzilveren. De wetenschappelijke onderzoeken laten zien dat deze richting kansrijk is en absoluut resultaat oplevert."
Daarom werkt de gemeente Utrecht samen met diverse kennisinstellingen, publieke en private organisaties om de effecten inzichtelijk te krijgen. Een gezonde leefomgeving heeft voor iedereen waarde. Rapporten over de gezondheidseffecten zijn er voldoende. Enkele voorbeelden staan hieronder:
- Rijkswaterstaat: 'Gezonde verstedelijking' (2014)
- Kenniscentrum HUL: 'Inspiratiedocument gezonde verstedelijking' (2015).
Drie invalshoeken
Een gezonde stad is ook een slimme stad. De gemeente Utrecht heeft de gezonde stad als hoogste prioriteit gesteld. Daarbij wordt de gezonde stad benadert vanuit drie invalshoeken:
- De druk op gezondheid zo laag mogelijk houden. Adviezen zijn gericht op het bouwen van woningen en andere gevoelige bestemmingen op afstand van snelwegen, een schonere lucht, een betere water- en bodemkwaliteit en op minder geluidhinder. Het gaat hier om meer dan alleen het naleven van de milieunormen.
- De inrichting van de leefomgeving draagt bij aan het welbevinden van de bewoners en gebruikers. Het gaat er dan om of de omgeving levendig, afwisselend en (sociaal) veilig is ingericht. Is er bijvoorbeeld voldoende bereikbaar, aantrekkelijk en bruikbaar groen? Is er voldoende ruimte voor ontmoeting? Is de leefomgeving veilig ingericht? Is er voldoende aangename geur en kleur?
- De leefomgeving nodigt uit tot gezond gedrag. Belangrijk is dat mensen elkaar kunnen ontmoeten en voldoende kunnen bewegen. Dat kan onder meer door dagelijkse beweging in de buurt beter te faciliteren met goede wandel- en fietsroutes, fietsparkeervoorzieningen en speelmogelijkheden.
En hierin zijn allerlei dwarsverbanden. De volgende figuur geeft dit weer:
Gezonde stad. Bron: gemeente Utrecht
Miriam: "De figuur laat zien dat er veel dwarsverbanden zijn tussen de bouwstenen. En als je met een concrete vraag bezig bent, zie je nog veel meer dwarsverbanden. Als je naar de figuur kijkt, dan zie je dat er voor een gemeente veel mogelijkheden zijn om een positieve invloed uit te oefenen. Dat is ook wat we als gemeente Utrecht tot doel hebben gesteld: de stad gezonder maken waar we dat kunnen. Er is al veel onderzoek gedaan naar de invloed van de fysieke omgeving op gezondheid. Die effecten zijn aangetoond. Als je daarnaast ook werkt aan bewustwording, dan zet je een extra stap. De investeringen die je dan als gemeente doet in de fysieke openbare ruimte worden dan veel effectiever. Ik bedoel: je kunt wel een fietspad aanleggen maar als niemand gaat fietsen, is dat niet de bedoeling. We willen de gezonde keuze aantrekkelijk maken. Door de omgeving uitnodigend te maken, maar niet zozeer door te (be)leren. In dit voorbeeld is het niet zozeer onderwijs en voorlichting, maar een vraag die wij onszelf stellen naar wat nu verklarende factoren zijn voor meer/minder fietsgebruik, bewegen e.d. En daar dan ‘interventies’ voor te bedenken."
De bouwstenen
De gemeente Utrecht ziet de volgende bouwstenen voor healthy urban living:
- Fysiek domein: de openbare ruimte zo inrichten dat de randvoorwaarden voor gezond leven en een fijne en veilige leefomgeving er zijn. In het fysieke domein kan de gemeente tastbaar maken wat het beleid beoogt
- Sociaal domein: zorgen dat er kennis is over gezond(er) leven en dat wordt gewerkt aan bewustwording. In het voorbeeld van fietsen: meer mensen willen uit zichzelf gaan fietsen omdat het gezonder is.
Miriam: "De bouwstenen zijn eigenlijk de pilaren waar healthy urban living op rust. En fysiek en sociaal zijn daarbij dus beslist geen gescheiden domeinen. Juist niet! Als er een mooi joggingpad is, maar dat is slecht verlicht, dan moet daar wat aan gedaan worden. Als mensen niet gaan fietsen omdat het niet in hun cultuur zit, dan moet je daar voorlichting over geven. En als mensen overgewicht hebben, ook vanwege cultuur of sociale of financiële problemen, dan moet je ook hier werken aan bewustwording. Voorlichting, scholing, fysiek en sociaal domein zijn daarmee pijlers om gezonder te gaan leven. Zo krijgen kinderen op school een foldertje kort voordat ze jarig zijn, met daarin voorlichting over gezond tracteren."
Grenzen van HUL
Dat zijn duidelijke voorbeelden. Maar gezond leven gaat toch veel verder? En waar houdt de rol van de gemeente op? Miriam: "Het doel van healthy urban living is om gezonde keuzes aantrekkelijk te maken. Daar passen geen verplichtingen bij. We gaan mensen niet dwingen om te gaan fietsen, te joggen of worteltjes eten. Maar we vinden wel dat we de randvoorwaarden daarvoor moeten creëren. die randvoorwaarden liggen bij de fysieke omgeving en sociale randvoorwaarden. Dat zijn de domeinen die we als gemeenten kunnen beïnvloeden voor onze burgers."
Praktische meerwaarde
Klimaatadaptatie is volgens Miriam een goed voorbeeld van de meerwaarde van healthy urban living. Iedere gemeente is daar nu mee bezig. Klimaatadaptatie kan je volgens haar heel technisch benaderen. "Dan heb je het over piekafvoeren van regenwater." Maar ook integraal: dan ga je verstening tegen om infiltratie te bevorderen maar ook om een betere leefomgeving te creëren. Tevens zorg je ervoor dat de hittestress minder wordt door groen te planten. Groen kun je samen met de burgers onderhouden. Dat draagt bij aan een socialere en veiliger leefomgeving. En in een woonwijk kan je dat dan invullen met een (natuur)speelplek als men dat wil. In de binnenstad een ontmoetingsplek met groen en infiltrerende bestrating. Dat is maatwerk. Het is altijd maatwerk. Klimaatadaptatie is één van de kanten van een integraal ontwerp-proces. Piekafvoer en hittestress hebben dus vanuit de oplossing raakvlakken met groen, veiligheid en sociaal."
Monitoring
De gemeente Utrecht monitort de effecten van duurzaamheid en leefomgeving. Jaarlijks verschijnt er een rapportage over de ontwikkelingen. Die is online te bekijken via www.utrecht-monitor.nl. Een andere interessante site is de volksgezondheidsmonitor: www.volksgezondheidsmonitor.nl.
Samenwerken
Het klinkt allemaal mooi, maar gaat het lukken vragen we ons af. Dit vraagt namelijk van de hele gemeente om hele goede interne samenwerking en het delen van kennis. De persoonlijke ambities moeten dan ondergeschikt zijn aan het maatschappelijk belang. Kan dat wel in een grote organisatie zoals de gemeente Utrecht is? Miriam: "Je moet als gemeente toegevoegde waarde willen bereiken. Dan kan je ook maximaal trots zijn om voor de gemeente Utrecht te werken. Dan heb je resultaat dat het maximale uit de mogelijkheden haalt. En daarmee haal je ook de maximale mogelijkheden uit jezelf. Dus als je écht ambitieus bent, dan werk je in Utrecht."
Is de politiek, het bestuur en het management daar ook van overtuigd? En hoe lang blijft de politiek hier achter staan? Miriam: "De lijn van healthy urban living is door het vorige college ingezet. Nu zie je daar resultaten van. Daarom staat ook het huidige college achter de aanpak. Het management stuurt ook op het waarderen van samenwerken en het bereiken van toegevoegde waarde. Eigenlijk werken we nu al zoals de Omgevingswet dat beoogd. Utrecht werkt zoveel mogelijk als een kleine gemeente. In een kleine gemeente zijn de lijnen kort, is het algemeen belang altijd direct zichtbaar. Utrecht is de grootste kleine gemeente van Nederland! En daar zijn we trots op. Maar vooral streeft Utrecht er naar om de gezondste stad van Nederland te zijn. Het begin is er absoluut."
Links