Drents ecologisch bermbeheer

Wel vaker lees je dat bermen volgens de principes van ecologisch bermbeheer worden gemaaid. Dan raken het beheer van de openbare ruimte en duurzaamheid elkaar. Dan is het interessant om te weten hoe ecologisch bermbeheer wordt uitgevoerd.

Daarvoor gaan we in het najaar van 2016 het gesprek aan met Klaas Mulder van de gemeente Coevorden. Klaas is teamleider van de buitendienst voor het noordelijk deel van de gemeente. En vanuit die functie is hij vanaf het begin betrokken bij ecologisch bermbeheer in Coevorden.

In ons beeld is ecologisch bermbeheer vooral géén beheer: niet maaien. En ecologisch bermbeheer doen gemeenten toch omdat het veel geld bespaart? We vragen aan Klaas of dat beeld klopt.

Maaien ecologische berm. Foto: Klaas Mulder

Klaas kijkt wat verbaasd: "De werkelijkheid is nogal anders. De gemeente Coevorden is in 2006 begonnen met ecologisch bermbeheer. De aanleiding is dat we op plekken die daarvoor geschikt zijn, schralere bermen willen. Dat leidt tot een hogere biodiversiteit. En daar is het ons als eerste om te doen. Coevorden is een groene gemeente en dat willen we graag zo goed mogelijk zijn en uitstralen."

Hoe zit het dan met het maairegime? Klaas: "Ieder voorjaar na 15 juni worden de bermen buiten de bebouwde kom 1 meter of 1,25 meter breed gemaaid. En in het najaar  wordt alles gemaaid. Dat is het standaard regime voor alle bermen. Daarmee wordt meestal net na de zomervakantie begonnen. De bermen langs de zandwegen worden het eerste gemaaid. Vervolgens zijn de bermen langs verharde wegen aan de beurt en tenslotte worden de sloten onderhouden. Bij sloten wordt het talud gemaaid en de bodems gereinigd, duikers en dammen worden handmatig schoongemaakt. Dat is het normale maairegime voor de gemeente Coevorden. Dat is uiteraard nogal arbeidsintensief."

Traditioneel maaien. Foto door gemeente Coevorden

In totaal heeft de gemeente een oppervlakte van 820 hectare om bij te houden. Dit is een gebied van 1200 voetbalvelden groot. Er wordt ongeveer 850 kilometer aan bermen gemaaid. "Klaas: “Om je een idee te geven van de afstand, dat is even ver als van Coevorden naar München. Voor de meeste bermen is  er één keer aan langs maaien niet voldoende. Je kunt dus nagaan wat een enorme klus het is. De werkzaamheden worden door de gemeente in eigen beheer uitgevoerd, behalve het reinigen van de bodems dat wordt – gedeeltelijk - door een loonwerker uitgevoerd. Er zijn vijf tractoren met maaiapparatuur die hier voor worden ingezet.”

Verkeersveiligheid

De reden om zo intensief te maaien is verkeersveiligheid. Want wanneer er wordt uitgeweken en er ligt een obstakel in de berm, dan is de wegbeheerder, in dit geval de gemeente, aansprakelijk. Daarmee creëert het bermbeheer een belangrijke waarde die je helaas niet kunt vertalen naar euro's.

Maaien en afvoeren. Foto: Klaas Mulder

Biodiversiteit

De reden om bermen te maaien volgens ecologisch bermbeheer komt voort uit de ambitie om meer biodiversiteit te krijgen. Klaas: "En dat krijg je door bermen te verschralen, voedselarm te maken. Dat lukt alleen op een bodemtype dat van nature al voedselarm is: zandgronden."

De gemeente heeft in 2006 een verkenning gedaan om te bepalen welke bermen geschikt zijn voor ecologisch bermbeheer. De afwegingen hierbij zijn:

• De grondslag moet zandig zijn. Venige en kleiïge bodems vallen af;
• Er moet een flinke afstand zijn tot landbouwpercelen. Anders komen mest of andere voedingsstoffen terecht in de berm die verschraald moet worden. Een sloot of een fietspad tussen akker en berm is dan gunstig;
• De berm moet een voldoende grote omvang hebben. Ecologisch bermbeheer voor postzegels is weinig effectief maar wel arbeidsintensief.

Klaas: "Dit heeft geleid tot een flink aantal plaatsen in de gemeente waar ecologisch bermbeheer mogelijk zou kunnen zijn. De foto laat zien aan wat voor soort bermen je dan moet denken. Daar zijn we dan in 2006 mee begonnen op de meest geschikte plaatsen. Hierbij hebben we het beheer ingericht op grond van onze eigen ervaring en kennis."

Ecologische berm. Foto: Klaas Mulder

Hoe?

De gemeente Coevorden voert ecologisch bermbeheer uit door éénmaal per jaar de berm te maaien. Het maaisel wordt verzameld en afgevoerd. Hiervoor worden een tractor met maaiarm en een zuigwagen ingezet. Daardoor nemen de voedingsstoffen ter plaatse van de berm af. Verschralen is een proces dat veel tijd vraagt.

Het maaisel dat wordt afgevoerd, wordt gecomposteerd. Dit materiaal is natuurlijk prima hiervoor, want er bevinden zich geen milieuvreemde stoffen in. In het najaar worden de bermen met ecologisch bermbeheer nog één maal gemaaid.

Klaas: "Als we in augustus alle ecologische bermen zouden maaien, dan zou één keer maaien tegenwoordig kunnen volstaan. Maar we maaien later nog een keer omdat we in Drenthe wonen." Omdat we in Drenthe wonen? Verbaasd kijken we Klaas aan. Slokje koffie en dan zegt Klaas: "Ja, dat is de reden. Drenthe en zeker de gemeente Coevorden is vlak en open. Als het sneeuwt en waait dan kunnen we sneeuwjacht krijgen. Dan heb je binnen de kortste keren sneeuwduinen en dat is gevaarlijk voor het verkeer. En die sneeuwduinen kunnen maar zo achter polletjes gras ontstaan. Daarom maaien we alles voor de winter nog een keer helemaal strak." Bermbeheer heeft vele kanten maar deze hadden we niet zien aankomen. Bermbeheer levert zo ook 's winters waarde voor de verkeersveiligheid.

Eikenprocessierups

In Drenthe rukt de eikenprocessierups op.

Eikenprocessierups. Foto: Rode Kruis

Klaas: "Dat is ongewenst. Bestrijden van deze rups is lastig, kostbaar en arbeidsintensief. Door een betere ecologie en biodiversiteit kan de natuur beter haar werk doen. Dan kunnen sluipwespen en sluipvliegen deze vervelende rupsen als voedsel gebruiken. Dan wordt het probleem minder. Maar de leefomstandigheden voor sluipvliegen en -wespen moeten dan wel gunstig zijn. Met ecologisch bermbeheer proberen we daar aan bij te dragen. Echter, dat is een proces voor de lange adem. Wat we ook doen is grotere groen oppervlaktes inzaaien met een bloemenrijk mengsel. Dat ziet er mooi uit en draagt bij tot meer beleving en meer biodiversiteit. Dit inzaaien moet wel regelmatig herhaald worden. De insecten die dan in deze gebieden komen, helpen ook met het bestrijden van bijvoorbeeld engerlingen."

Engerling. Foto door Tweenul.nl

Ook hier blijkt weer uit dat goed beheer van de openbare ruimte vele positieve neveneffecten heeft. Een reductie van insecten zoals eikenprocessierupsen en engerlingen zou veel overlast en kosten besparen.

Toeristische waarde

Drenthe is een provincie die groen is en ideaal om te fietsen. Mooie bermen dragen bij aan de toeristische waarde. Daarom past ecologisch bermbeheer prima in de uitstraling die ecologische bermen hebben. Ecologisch bermbeheer zal daarom bijdragen aan toerisme.

We vragen ons af of de resultaten van het bermbeheer meetbaar zijn? Klaas: "Je kunt dat, theoretisch gezien, op verschillende manieren meten. Je zou dat op de volgende manieren kunnen doen:

• Afgevoerde hoeveelheden: naarmate de berm schraler wordt, zal je minder materiaal gaan afvoeren. Dat kan je wegen; 
• Soortenrijkdom: het aantal soorten moet toenemen naarmate de berm schraler wordt. Dat kan je tellen;
• Hoogte van de berm: naarmate de berm voedselarmer wordt, neemt de hoogte van de planten af. En dat kan je meten." 

Uiteraard zijn we benieuwd naar de resultaten van 9 jaar ecologisch bermbeheer. Klaas: "Die resultaten houden we niet structureel bij. Daarbij moeten resultaten met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Kijken we naar de afgevoerde hoeveelheden, dan lijkt voorzichtig een dalende trend in te zitten. Maar de ene zomer is de andere niet. Een periode van 9 jaar is dan toch eigenlijk wat kort. Qua soortenrijkdom zien we dat de ecologische bermen diverser worden. Tevens zien we dat de hoogte van de planten in de berm afneemt. Door die afnemende hoogte zou 1 keer per jaar maaien kunnen volstaan."

Ecologische berm in de gemeente Coevorden. Foto: Klaas Mulder

De resultaten zijn dus eerder zichtbaar dan meetbaar. De gemeente heeft (nog) geen onderzoek gedaan naar de resultaten.

Kosten

Niet maaien zal dan flink wat geld hebben bespaard denken we. Is dat zo? Klaas: "Niet maaien bespaart natuurlijk draaiuren van de machine en dus ook direct geld. Niet maaien bespaart ook nog eens op CO2-emissie en geluidsoverlast. Het afvoeren van het maaisel kost echter geld. De besparingen en de extra kosten houden elkaar ongeveer in evenwicht. Ecologisch bermbeheer doen we dus niet vanuit kostenoogpunt maar ten gunste van de biodiversiteit en de ecologie. En de voordelen van een goede ecologie zijn er beslist, maar lastig in geld uit te drukken."

Lastig in geld uit te drukken, dat snappen we. En de voordelen zien we ook. Hoe gaat de gemeente Coevorden nu verder met ecologisch bermbeheer? Klaas: "De gemeente vindt dat biodiversiteit belangrijk is. Daarom gaan we door met ecologisch bermbeheer."

De gemeente Coevorden heeft de resultaten nog niet structureel in kaart gebracht. Elders is dat wel gedaan. Daaruit blijkt dat de resultaten die Klaas ziet, ook daadwerkelijk optreden. Ecologisch bermbeheer leidt tot betere biodiversiteit. Voldoende reden om door te gaan.

De rapporten onder 'Meer lezen' geven de resultaten weer van onderzoek naar ecologisch bermbeheer. Tevens beschrijven de rapporten aan welke voorwaarden ecologisch bermbeheer moet voldoen om effectief te zijn. In alle rapporten wordt aangegeven dat resultaten tijd vergen. Coevorden is al goed op weg.

De volgende rapporten geven meer informatie over ecologisch bermbeheer, de randvoorwaarden en de resultaten. De rapporten geven u meer kennis over ecologische bermen en ecologisch beheer.

• Alterra: 'Wilde bijen in het stedelijk groen' (2000)
• Hamelink en de Jong: 'Toetsing van verschralend bermbeheer: de effecten van 18 jaar ecologisch beheer op Alblasserwaardse polderbermen' (2012)
• HAS: 'Ecologisch beheeradvies. Ter bevordering van bijen en andere bestuivers.' (2015)
• Provincie Vlaams Brabant: 'Draaiboek communiceren over ecologisch bermbeheer' (2015)
• Rijkswaterstaat DWW: 'Groen langs wegen' (2006)
• Vlaamse Overheid: 'Leidraad natuurtechniek, ecologisch bermbeheer' (2015)
• Wageningen UR: 'Kansen voor geleedpotigen in bermen – acht jaar onderzoek langs de weg' (2006)